Kelkaj prozaj linioj kun poezia intenco

Algunas líneas de prosa con intención poética

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tia mia surtera ĉielo

Kaj jen vi demandas al mi kia estus mia surtera ĉielo se mi povus ĝin modli...

Verdire, iom ofte mi tiun lokon jam sentis kaj ĝuis. Lasu min ree ĝin priimagi kaj priskribi... 

Temas ja pri kamparo kie ekpluvetas, kie oni ekflaras la odoron je freŝe malseka tero... Kaj kie, tamen, estas mezkampara dometo kie oni povos iom sin ŝirmi post ekmalsekiĝado...

Temas pri loko kie fruktoj kaj timiano estas facile troveblaj kaj preneblaj...

Aldone, en tiu ĉiela loketo oni kutime sonĝas en la lingvo de l’espero...

Kaj ja, estas ĝi ankaŭ loko kie oni, fone, aŭskulteblas milda melodio, kiun mi samtempe zumetas... melodio kiu memorigas min pri vi...

Desegnoj faritaj de mi

-------------------------------------------------------------------------------------------

Tal es mi cielo terrenal

Y me preguntas que cómo sería mi cielo sobre esta tierra si yo pudiera moldearlo... A decir verdad, ese lugar ya lo he sentido y disfrutado con cierta frecuencia... Déjame que de nuevo lo imagine y lo describa... 

Se trata ciertamente de un lugar donde empieza a lloviznar, donde se percibe el olor a una tierra recién mojada... y donde, no obstante, hay una casita en medio del campo donde poder refugiarse después de haberse mojado un poco...

Se trata de un lugar donde las frutas y el tomillo se encuentran y se cogen con facilidad...

Hay que añadir que en este pequeño lugar del cielo es costumbre soñar en la lengua de la esperanza...

Y sí, es también un lugar donde, de fondo, se escucha una melodía suave, que yo tarareo al mismo tiempo... una melodía que me recuerda a ti...

 Dibujos hechos por mí

 

 La daŭre mistera centro de la Tero...

  Dum la pasintaj jarcentoj, la homaj estaĵoj, en malrapida kaj tamen senĉesa procezo, atingis ĉiujn angulojn de la Tera surfaco: kontinentojn, oceanojn, polusojn... Nenio estas plu nekonataĵo. Oni eĉ lanĉis spaco-ŝipojn al la Luno kaj al aliaj astroj, kun- aŭ sen-pilote. Ŝajnas, ke la homaro kapablas ĉion fari, ke la homaro ĉion atingi povas... Tamen, estas fakto, ke la scioj pri tio kio ekzistas sub la planeda grundo estas malmultaj. Ĉar, verdire, estas pli facile sendi raketon sur la Lunon ol sobiri ĝis profundaj subgrundaj lokoj.

  La Tero estas sferoido kies diametro estas ĉirkaŭ 12.700 km. La kalkuloj faritaj de la greka sciencisto Eratosteno el Akesandrio (3-a jc a.K.) estis ja ege precizaj ĉi-rilate. Do, ekde la Tera surfaco ĝis la centra punkto de la planedo estas distanco de iom pli ol 6.300 km. 

  La plej profundaj oceanaj lokoj estas tiuj de la Fosejo de La Marianaj Insuloj, iom oriente de la Filipina Insularo. En 1960, pere de batiskafo* elpensita de sia patro, la svisa sciencisto Jacques Piccard descendis ĝis la fundo de tiu areo, kiu situas preskaŭ je 11.000 metroj sub la mara supraĵo. 

  Siaflanke, subgrunde, la plej profunda traboraĵo iam farita de iu homa projekto estas tiu de la fosego de Kola (Rusio, apud Finnlando), kies vorkoj daŭris preskaŭ dudek jarojn kaj kiu ĉesis en 1992, pro diversaj kialoj: surloka temperaturo de 180º C, manko de financo, disfalo de Sovet-Unio, ktp. La plej profunda punkto de tiu traborado situis je 12.000 metroj. 

  Sed, kio troviĝas sub tiuj limoj -grandaj, tamen modestaj- jam atingitaj? La nura maniero tion malkovri estas per la nerektaj datenoj akiritaj per seismaj ondoj. Se oni observas la refraktiĝojn, rapidojn, ŝanĝiĝojn, ktp, kiuj okazas al tiaj ondoj, oni multe povas dedukti pri la denso, longo kaj enhavo de la subgrundaj tavoloj, almenaŭ de tiuj pli proksimaj al la supraĵo.

  Sed, ĉiukaze, direndas ke temas nur pri supozoj kaj teorioj kiuj, kvankam verŝajne ĝustaj, ne estas science demonstreblaj. Fakte, tra la pasado de la jardekoj, multaj datenoj iam akceptitaj kiel scienciaj “veraĵoj” estis modifitaj de pli novaj esploroj. Kaj, tre probable, same okazos estontece.

Supozataj tavolegoj ĝis la Ter-kerno

  Kiel jam dirite, estas daŭre okazantaj multaj modifoj en la ĉi-aferaj opinioj, pro la senĉesaj novaj  malkovritaĵoj faritaj de la diversaj sciencaj fakoj kiuj rilatas al tiu afero. Tiuj fakoj estas precipe la jenaj: geofiziko, geodezio, seismologio. Ekzemple, la terminaro aŭ nomenklaturo ege modifiĝas. Tiel, antaŭ kelkaj jardekoj oni kutime uzis tiun ĉi suban terminaron (en statika analizo, laŭ ĥemiaj konsisto): 

1.- sialo: pro ĝia -ŝajna- konsisto el silicio kaj aluminio (Si, Al);

2.- simo: pro ĝia konsisto el silicio kaj magnezio (Si, Mg);

3.- nifeo: pro ĝia supozata konsisto el nikelo kaj fero (Ni, Fe).

  Nu, la respektivaj nuntempaj akceptitaj terminoj por tiuj tri tavoloj estas la jenaj:

 

1.- kontinenta krusto;

2.- oceana krusto kaj Tera mantelo;

3.- kerno

  Aliflanke, se la studon oni bazas sur mekanikaj principoj (t.e. laŭ la fizika konduto de la komponantaj elementoj) la klasifiko estas la jena:

a) litosfero: ĝi enhavas la kruston kaj iom el la supra mantelo;

b) astenosfero: ĝi enhavas la plastan kaj modleblan parton de la supra mantelo;

c) mezosfero: ĝi inkluzivas la reston de la mantelo kaj la supran kernon;

d) endosfero: kiu ekvivalentas al la interna kerno.

  Mi mem desegnis, tutmane, tiun ĉi subajn bildojn kaj ties esperantajn apudajn notojn. Videblas, ke temas pri tre simpla kaj “amatora” prezentado, kie la datenoj pri distancoj, temperaturoj, konsistoj, ktp estas apenaŭ menciitaj. Kaj tio, ĉar preskaŭ ĉiu scienca alproksimiĝo al tiu ĉi areo havas siajn proprajn mezurojn kaj rezultojn. (Kiun, do, el ili oni devus elekti? Tiel, ne indas tro certigi tiun aŭ tiun alian proponon).

 

 

Tamen, mi almenaŭ notu tiujn jenajn objektivajn konstatojn: 

- la krusto konsistigas ĉirkaŭ 1% de la tuta volumeno;

- la krustaj platoj* iel “flosas” sur la mantelo;

- pro la tektona* dinamiko, tiuj krustaj platoj interfrotiĝas kaj interkolizias, kio rezultigas montarojn;

- kiam iu plato mergiĝas sub alian, ĝi likviĝas kaj la premo de la magmo* kreskas. Tio ofte okazigas vulkanajn erupciojn;

- La interna kerno estas, plej eble, solida. La ekstera kerno estas verŝajne likva. Fero estas la plej grava elemento en tiuj profundaj Teraj zonoj. Alimaniere, oni ne povus aserti nek kompreni la magnetan kampon de la planedo;

- Ĉiu menciita tavolego estas apartigita disde siaj apudaj stratumoj per iom maldikaj kontinuo-rompaĵejoj, kiujn mi nomis “diskontinuaĵoj”. Ĉe tiuj specifaj linioj, la ŝanĝiĝo de la direkto, rapido kaj refrakto de ondoj pruvas, ke oni troviĝas antaŭ alia tavolo, kun ties propran malsaman materian enhavon. La plej konata diskontinuaĵo estas tiu de Moho (mallongiĝo de Mohorovicic, kroata-aŭstra sciencisto), kiu situas pli-malpli je 50 km sub la Tera surfaco. La diskontinuaĵo de Moho apartigas la kruston disde la supra mantelo.

 

  Kaj jen mi alvenis al la fino de tiu artikoleto. Aldone, mi tuj sube lasas mian vizion pri la revema 19-a jarcenta verko de Julio Verne “Vojaĝo al la centro de la Tero” (1864). Pli sube, mi aldonas iun glosaro-terminaron, kie tiuj supraj vortoj kaj konceptoj markitaj de la signo * estas klarigitaj.

Terminaro

(Kelkaj subaj difinoj estas eltiritaj el PIV kaj el aliaj E-aj vortaroj)

- Batiskafo: granda kaj fortika sferoida ŝipo, uzata por observi la profundajn partojn de la oceanoj. La unua modelo estis prezentita en 1937 de la svisa sciencisto Auguste Piccard.

- Seismaj ondoj. Estas kelkaj malsamaj tipoj:

 a) Ondoj P (primaraj; L-e: primae): temas pri laŭlongaj ondoj, apudpremantaj la najbaraĵojn. Tiaj ondoj trairas likvojn kaj solidaĵojn.

b) Ondoj S (sekundaraj; L-e: secundaj): La moviĝado de tiaj ondoj estas transversa (= tranĉas orte aŭ oblikve la ĉefan direkton). La ondoj S estas pli malrapidaj ol la ondoj P, sed ili kaŭzas pliajn gravajn damaĝojn.

c) Ondoj L: temas pri surfacaj ondoj, kiuj estas pli lantaj ol la aliaj jam menciitaj.

- Krusto: ekstera malmola parto de la Tero, sur kiu kuŝas la biosfero, kaj kiu divideblas je: 

- kontinenta krusto: pli dika, antikva kaj fortika;

- oceana krusto: pli maldika, nova kaj moviĝema

- Magmo: varmega likva materio kiu estiĝas en la profundaj partoj de la terkrusto. Magmo solidiĝas pro malvarmiĝo, ŝanĝiĝante al petroj. Tio povas okazi en la profundo (= plutonaj petroj) aŭ sur la surfaco (= vulkanaj petroj, post la elfluado de lafo)

- Plato: supra kaj rigida platformo kiu situas sub la Tera grundo.

- Plat-tektonismo: teorio laŭ kiu la supra tavolego de la Tero konsistas el platoj (kontinentaj aŭ oceanaj) kiuj povas moviĝi horizontale sur la astenosfero.

-------------------------------------------------------------------------------------------

Fotaĵo farita de mia edzino. Reveninte al la Tera surfaco, ĉio videblas...kaj ĝueblas...

 

 Tiuj mirigaj abeloj  

  Taksonomie, ĉe la animala regno, kiel parto de la filono (aŭ filumo, divizio) de senvertebruloj, troviĝas la artropodoj. Kaj, ene de tiu klaso, estas kelkaj specioj kiuj ja meritas atenton pro diversaj kialoj. Ni vidu ĉi tie iom pri la abeloj.

 Sekvante iom la PIV-an difinon, artropodoj konsistigas filumon de senvertebraj animaloj, kies korpo konsistas el ringoformaj segmentoj kaj kies membroj havas plurajn artikojn. Kiel ekzemploj, menciendas krustacoj, araneoidoj, miriapodoj kaj insektoj. 

  Insektoj (ankaŭ nomataj sespeduloj) konsistigas la plej nombran klason, ne nur ene de la branĉo de artropodoj, sed ankaŭ ĉe la tuta animala regno. Fakte, direndas ke pli ol duono el la totalo de konataj animalaj specioj estas insektoj. 

  Pluirante nian vojon tra la taksonomiaj antaŭvortoj, ni diru ke ene de la klaso de insektoj estas iu ordo nomiĝanta himenopteroj, kiuj eltiras sian nomon el la membranecaj flugiloj kiujn ili posedas. Abeloj, burdoj, formikoj kaj vespoj estas himenopteroj.

   Abeloj estas sociemaj himenopteroj. La ordinara abelo estas tiu vario kiu distingiĝas tial, ke homaj estaĵoj ekspluatas ĝin ekde tre praaj tempoj, celante akiri mielon kaj vakson produktitajn de ĝi.

  Mielo estas sukera substanco kiuj abeloj ellaboras -per nektaro eltirita el plantoj- por nutri siajn larvojn. Siavice, vakso estas substanco -sekreciata de la insektoj mem- kiu estas utiligata por konstrui la seslaterajn ĉelojn kiuj servas al larvojn kiel loĝejojn.

abelo celante nektaron

  Ene de ĉiu abela societo ekzistas unu reĝino aŭ fekunda femalo. Kune kun ĝi, estas grandega nombro da neŭtraj (senseksaj) abeloj konataj kiel laboristinoj. La diferenco inter la reĝino kaj la aliaj abelinoj kuŝas en la grando de la ĉeloj kie la respektivaj larvoj naskiĝis kaj brediĝis. Sed ankaŭ en la enhavo kaj komponantoj de la manĝaĵoj kiujn ili ricevis.

  Siaflanke, la viraj abeloj eliras el ovoj partogenezaj, t.e. ovoj kiuj devenas el nefekundigitaj inaj gametoj. Tuj post la seksuma alkupliĝo, inaj abeloj mortigas tiujn virajn per siaj abdomenaj pikiloj.

  Okazas iom ofte ke, ĉu pro troa enloĝantaro, ĉu pro apero de nova fekunda femalo (kio rezultigas rivalecon inter reĝinoj) ĉu pro aliaj nekonataj kaŭzoj, parto de la abela kolonio disiĝas el la origina, kaj kreas sian propran grupon, nome esamenon (aŭ abelsvarmon). Tiu nova foriranta esameno iras al alia loko kie ĝi estigas ian setlejon. Tiun kutimon la abel-bredisto profitas por aldoni plian novan abelĉelaron.

  Kiam ordinaraj abeloj restas en sovaĝa stato ili faras siajn abelujojn en la kavoj de arboj aŭ en rokoj. Sed estas aliaj specioj kiuj faras siajn loĝejojn en kotaj nestoj aŭ kiuj traboras lignon por nesti ene. Siaflanke, burdoj -parenca specio al abeloj- nestas surgrunde, sub muskoj aŭ en truo-kuŝejoj forlasitaj de kamparaj musoj.

  Pri la pikado de abeloj, ni nur diru ke kutime abeloj ne estas tiel agresemaj kiel vespoj, ĉar abeloj nur atakas kiam ili sentas sin (aŭ sian abelujon) en proksima danĝero. Kiam iu abelo okazigas atakon al iu ajn ekstera vivulo, tiam feromonoj ekestas en la ĉirkaŭa aero, kaj la aliaj samabelujaj kompanoj flaras tion, ke “io grava okazis”. Pro tio, tuja amasa atako estas antaŭvidebla kaj tiam, la danĝero de la abelara veneno povas ja esti serioza problemo. Jen la kialo, ke dum la miel-rekolta tempo oni kutime bruligas sekajn plantojn aŭ lignojn, ĉar tiu fumo malebligas la disvastiĝon de la atentigaj feromonoj cititaj supre, kaj tiel, la amasa atako de la abelaro ne okazos.

 Je la momento de la abela pikado, la pikilo restas ene de la korpo de la viktimo kaj la abelo (ĉiam femala) kutime mortas pro perdo de sia abdomeno. Okaze de pikadoj, vespoj ne perdas siajn pikilojn kaj ili povas reuzi ilin plurfoje. Jen unu el la diferencoj inter ambaŭ specioj, kvankam, verdire, estas tiom multaj diversaj specioj en tiu ĉi kampo, ke ne eblas doni ĝeneralajn gvidilojn.

spontanaj desegnoj miaj

 Pola samideanino vizitis nin

  La pasintan 22-an de Oktobro, venis al Malago Gosia Mlynarska, pola knabino kiu pasigis kelkajn tagojn en marborda Torremolinos kaj kiu decidis renkontiĝi kun kelkaj samideanoj en Malago. Ángel Arquillos, Mariló Torres kaj Juan García del Río estis tie por akcepti tiun nian gastinon.

 Gosia ekesperantiĝis antaŭ iom pli ol unu jaro, tamen ŝi ege bone regas Esperanton kaj ankaŭ multe ŝi aktivas en la movado. Fakte, unu el la ĉefaj celoj de ŝia vizito estis intervjui kelkajn lokajn esperantistojn, registri tiujn intervjuojn kaj, unufoje taŭge muntitajn, elsendi ilin per la pola radiostacio Varsovia Vento.

 

Jen Ángel, Picasso kaj Gosia

 Do, tiun posttagmezon, ĉirkaŭ la sesa horo, oni rekontiĝis en centra urba placo, kaj oni montris al ŝi la precipajn urbajn vidindaĵojn. Tiel, oni trankvile kaj paroleme promenadis tra la plej tipaj stratoj kaj lokoj de Malago: Strato Larios, Placa de la Konstitucio, trinkejo El Pimpi, naskiĝdomo de Picasso, ktp. 

 Poste, oni promenis tra la urba strato Esperanto, kie ankaŭ troviĝas diversaj komercejoj kaj vendejoj kies nomoj estas prenitaj de la strata esperanta nomo. Bedaŭrinde, la trinkejo Esperanto (loko kie kutime eksterurbaj samideanoj estas akceptitaj de la loka movado) estis fermita en tiu momento. Oni tiam decidis daŭrigi la viziton ĉe nia samideano Juan. Tie, oni multe babilis, iom amuze ŝercadis, ne tro multe manĝadis kaj, fine, okazis kaj estis registrataj la du intervjuoj kiujn Gosia faris: unu al Ángel Arquillos, nuntempa prezidanto de AEU kaj de HEF; la alia al Juan García del Río, voĉdonanto de AEU . 

 Tra ambaŭ intervjuoj, Gosia demandis al ili pri diversaj aferoj rilataj al la pasinteco, nuntempo kaj futuro de la andaluzia kaj hispana movado: pasintaj kongresoj, estontaj projektoj, esperantaj revuoj eldonitaj en la regiono, literaturo... Kiam la ĵurnalistino eksciis ke Ángel estas ĝisosta poeto, ŝi insistis por ke li deklamu kelkajn siajn kreitaĵojn: kaj tion li faris! Ankaŭ Ángel donacis al ŝi ekzempleron de unu el siaj libroj jam publikigitaj, nome La Fontano de l’ Sorto. Tuj poste, Juan estis ankaŭ petita deklami kelkajn sian poemetojn, ĉefe mallongaj hajkojn, kion li volonte faris. 

Dum la intervjuo al Juan

  Kiam tiuj intervjuoj finiĝis, kaj post iom pli da amikema babilado, Gosia estis portita al la stacidomo por ke ŝi prenu la trajnon revene al la hotelo kie ŝi gastis en Torremolinos. Bela amikeco naskiĝis tiun tagon; kaj la malaganoj estis invitataj vojaĝi, gasti kaj resti en Varsovio. La inviton ni akceptis, kaj nun restas decidi kiu momento estos plej taŭga en niaj agendoj kaj personaj situacioj por tion realigi. 

  Dankon, Gosia, pro viaj afableco, simpatio kaj bonhumoro. Estis vera plezuro akcepti vin. Ĝis baldaŭ!!