monda lingvo

monda lingvo

sábado, 25 de abril de 2020

Nota previa para el lector hispanohablante: el texto que sigue a continuación es una traducción de un artículo escrito originalmente en esperanto y dirigido básicamente al público esperantista. Y ello implica que nos encontramos ante un potencial lector que pertenece a un grupo muy heterogéneo y repartido por los 5 rincones del globo. Por tanto, hay que introducirlo en una visión general del esperanto en España y, desde ahí, poco a poco, ir "bajando" hasta dar con la figura y la vida de D. Antonio Uceda quien, aunque fue un hombre insigne en muchos aspectos -y lo habría sido también incluso sin ser esperantista- es una persona desconocida para el público en general. En todo caso, sirva este humilde artículo como homenaje a su figura y, de paso, al pueblo de Huesa (Jaén)


DON ANTONIO UCEDA, EL "MAESTRO DEL PUEBLO"

(Relato breve sobre la vida de un maestro de escuela rural, y esperantista)

   Como ya es sabido, durante el primer tercio del siglo XX, al igual que en muchas otras zonas del mundo, también en España el movimiento esperantista creció rápidamente. Así, es fácil encontrar relatos sobre personas que, desde diversas profesiones, dedicaron todo o parte de su tiempo a la promoción de la lengua internacional dentro de sus círculos sociales. Aparte de esto, también podríamos mencionar a los que, aunque ciertamente hablaban esperanto, no participaron de manera activa en el movimiento como, por ejemplo, Blas Infante.

   Y así, recordemos a científicos (entre otros, Leonardo Torres Quevedo), ingenieros (Ricardo Codorníu), militares (Julio Mangada), políticos (Francisco Azorín Izquierdo), agricultores (como el célebre Francisco Máñez en Cheste, Valencia) y otros hombres polifacéticos (como Emilio Herrera Linares, científico, ingeniero, militar y político a la vez). Y también, por supuesto, hubo maestros de escuela a quienes asimismo podemos -e incluso debemos- recordar.

    Por pura casualidad, hace ya algún tiempo, comencé a leer un libro publicado por la Asociación Andaluza de Esperanto, cuyo título es "Junto a un olivo centenario". Ese libro cuenta la vida de un ilustre maestro y músico, llamado Alfonso Escamilla Roa, quien pasó la mayor parte de su vida laboral en el municipio jienense de Pegalajar. (Hago aquí un inciso para decir que el único ejemplar que yo tenía de este libro lo doné a la Biblioteca Municipal de Huesa hace unos años).
                  
Portada del libro "Junto a un olivo centenario", donde los hermanos Uceda son mencionados varias veces

   Leyendo las primeras páginas de este libro, me enteré de que alrededor de 1930, tuvo lugar en Jaén capital (en la zona oriental de la región andaluza) un movimiento de cierta importancia a favor del esperanto, principalmente en la "Escuela de Magisterio" de la ciudad. Y supe que, entre aquellos que practicaron la lengua de Zamenhof, aparecían dos hermanos, los señores José Uceda Flores y Antonio Uceda Flores quienes, junto con el señor Alfonso Escamilla y varios otros jóvenes, llevaron a cabo una actividad importante en favor del esperanto.

    Sucede que, debido a mis orígenes familiares, tengo una relación estrecha con un pueblo de Jaén que se llama Huesa, donde, como era sabido por mí, hubo una persona importante cuya profesión fue maestro de escuela y cuyo nombre era Antonio Uceda; pero ¿acaso su segundo apellido era Flores? Y yo me preguntaba también:¿quizá este Antonio Uceda que aparece en el libro es el mismo que es muy conocido por todos los habitantes de Huesa? De cara a solventar estas dudas pregunté por internet a algunos conocidos del lugar  si alguno de ellos conocía bien al señor Uceda y más datos sobre su vida. Felizmente, uno de estos amigos pronto me dio a conocer que el señor Uceda era casi familiar suyo y que este hombre ilustre ¡sí hablaba esperanto! De hecho, este amigo mío recuerda bien que, en alguna que otra ocasión había hablado con él sobre el esperanto e incluso vio postales recibidas por el señor Uceda llegadas de diversos países de Europa. ¡Esto me sorprendió agradablemente! Sin embargo, no investigué más este asunto y casi lo olvidé. Y pasó el tiempo...
D. Antonio Uceda Flores

   Después de algunos años y visto que era habitual que en las gacetas periódicas andaluzas de esperanto se publicaran biografías de esperantistas más o menos importantes en la historia del movimiento esperantista en nuestra región, decidí que, quizás, D. Antonio Uceda merecía al menos un pequeño artículo sobre su vida. A tal fin, me puse en contacto con su hijo, el señor Pepe Uceda, quien muy amablemente me facilitó algunos datos sobre la vida de su padre.

   Así, podemos contar que el señor Antonio Uceda nació en Jaén el 12 de febrero de 1914. Su padre, D. Antonio Uceda Vargas, fue magistrado de la Audiencia Provincial de Jaén; su madre, Dª Elisa Flores Conheim, fue profesora de la Escuela Superior de Idiomas. En total, nacieron 6 hijos de este matrimonio.

  D. Antonio Uceda se interesó pronto, siendo todavía joven, por el esperanto y también por la lengua alemana.(Muy probablemente, este segundo interés mencionado viene del hecho de que su abuela era de origen alemán). Siendo todavía joven, fue destinado como maestro a diversos pueblos de la provincia de Jaén, hasta que finalmente obtuvo plaza definitiva en Huesa, un pequeño pueblo de en torno a 3.000 habitantes, que se sitúa al sur de la comarca conocida como "Sierra de Cazorla".

  Sin embargo, debido a la Guerra Civil Española (1936-1939), tuvo que alistarse en el Regimiento de Regulares nº 3 de Ceuta (ciudad española situada al norte de África). Tras el final de la guerra, regresó a Huesa, donde permaneció hasta su jubilación.

  D. Antonio Uceda se casó con Dª Carmen Fages Segura, quien era hija del médico del lugar y, por tanto, pertenecía a una familia de cierta influencia en el pueblo. De este matrimonio nacieron 6 hijos, dos de los cuales murieron desgraciadamente de manera prematura.

              
El pueblo de Huesa alrededor de 1970

  D. Antonio Uceda era un hombre alto y corpulento. Ejerció su puesto como maestro de escuela durante cerca de 50 años, convirtiéndose en un importante referente en el pueblo debido a su actividad y a su personalidad. Además, fue también practicante (que en España es una especie de enfermero que pone inyecciones y hace pequeñas curas). Para conseguir este puesto -que era esencial en el pueblo de aquellos años- tuvo que pasar un curso y conseguir un título en la Delegación Provincial de Salud.

  El Sr. Uceda murió en diciembre de 1995, cerca de cumplir los 82 años. Para aquel entonces ya llevaba diez años viudo. En todo el pueblo de Huesa y en sus alrededores fue -y sigue siendo- un hombre respetado y apreciado. Todos lo conocen todavía como "Don Antonio" debido a que fue verdaderamente el "maestro de todos"*.

    No se sabe demasiado sobre su actividad como esperantista durante los muchos años en los que vivió y trabajó en Huesa. Sí que es seguro que enviaba y recibía postales y cartas procedentes de diversos países. Muy probablemente también fue en algún momento  miembro de alguna asociación esperantista (desde luego, en su juventud en Jaén sí es seguro que lo fue). Pero al menos sí que hay memoria de una frase que él decía con cierta frecuencia: "sí, yo hablo esperanto, esa lengua universal... que desgraciadamente no habla nadie". Si el señor Uceda viviera todavía hoy podría comprobar que el esperanto, gracias a internet, ¡¡ha vuelto a florecer!!

* Nota del traductor: en el original en esperanto se usan en este punto 2 palabras para "maestro": una con el sentido de "docente que enseña"("instruisto") y la otra con el sentido de "guía moral para quienes le rodean"("majstro") La palabra castellana abarca ambos significados, pero en esperanto son conceptos distintos, por más que sean cercanos y estén relacionados.


S-RO ANTONIO UCEDA, LA “INSTRUISTO DE L’ VILAĜO”

(Mallonga rakonto pri iu hispana rura instruisto kaj e-isto)

   Kiel sciate, dum la unua triono de la 20-a jarcento, same kiel en multaj aliaj mondo-areoj, ankaŭ en Hispanio la esperanta movado kreskis rapide. Tiel, oni facile trovas rakontojn pri homoj kiuj, disde diversaj profesioj, dediĉis la tutan aŭ parton de sia tempo al la disvastigado de la lingvo internacia ene de siaj sociaj rondoj. Ekster tio oni povus ankaŭ mencii tiujn kiuj, kvankam ja parolis E-on, ili ne agadis aktive por la Movado kiel, ekzemple, Blas Infante.

  Tiamaniere, oni memoru pri sciencistoj (i.a. Leonardo Torres Quevedo), inĝenieroj (i.a. Ricardo Codorníu), militistoj (i.a. Julio Mangada), politikistoj (Francisco Azorín Izquierdo), terkulturistoj (kiel la fama Francisco Máñez en Ĉeste, Valencio), plurfakuloj (kiel Emilio Herrera Linares, samtempe sciencisto, inĝeniero, militisto kaj politikisto). Kaj ankaŭ, kompreneble, estis lernejo-instruistoj kiujn oni povas -kaj ankaŭ eĉ oni devas- memorigi.

  Tute hazarde, antaŭ iom da tempo, mi eklegis libron eldonita de Andaluzia Esperanto Unuiĝo, kies titolo estas “Apud centjara oliv-arbo”(hispane: Junto a un olivo centenario). Tiu libro rakontas la vivon de elstara instruisto kaj muzikisto, nome Alfonso Escamilla Roa, kiu pasigis la pli grandan parton de sia labora vivo en la ĥaena municipo Pegalajar (prononcu: pegalaĥar'). La sola ekzemplero kiun mi havis de tiu verko estis donacita de mi al la Huesa Municipa Biblioteko antaŭ kelkaj jaroj.

                                   
kovrilo de "Apud centjara oliv-arbo", kie la fratoj Uceda estas kelkfoje menciitaj

   Legante tra la unuaj paĝoj de tiu ĉi libro, mi eklernis ke ĉirkaŭ 1930 okazis en la ĉefurbo de la provinco Ĥaeno (hispanlingve: Jaén, oriente de la Andaluzia regiono) iom grava movado favore al Esperanto, precipe ĉe la tiea “Altlernejo de Instruisto-scienco”. Kaj mi eksciis ke, inter tiuj favorantoj de la Zamenhofa lingvo, aperis du fratoj, S-roj José Uceda Flores kaj S-ro Antonio Uceda Flores, kiuj kune kun S-ro Alfonso Escamilla kaj kelkaj aliaj junuloj, multe agadis favore al E-o. (Aldonendas, ke antaŭ nelonge, konata samideano sciigis al mi tion, ke alia frato de José kaj Antonio, nome Francisco Uceda Flores, estis instruisto en la Ĥaena urbo Baeza kaj  estis li ankaŭ esperantisto. Eĉ oni scias ke tiu Francisco partoprenis kongreson en Kordovo en 1983. Eble li meritus alian artikolon).

   Okazas ke, pro familia deveno, mi havas fortan rilaton al iu ĥaena vilaĝo, nome Huesa, kie, kiel sciate de mi, estis grava homo kies profesio estis lernejo-instruisto, kaj kiu nomiĝis Antonio Uceda; sed: ĉu lia dua familia nomo estis Flores? Jen kion tuj mi demandis al mi: ĉu eble tiu Antonio Uceda estas la sama kiu estas tre konata de ĉiuj loĝantoj de Huesa? Cele malkovri tiujn dubojn, mi demandis interrete al kelkaj el miaj konatoj tie, ĉu iu el ili konis S-ron Uceda kaj pliajn datumojn pri lia vivo. Feliĉe, unu el tiuj amikoj tuj sciigis al mi tion, ke S-ro Uceda estis preskaŭ familiano lia, kaj tion, ke vere tiu elstara homo ja parolis Esperanton! Fakte, tiu amiko mia memoras tre bone ke foje li estis parolanta kun li pri Esperanto, kaj vidis poŝtkartojn ricevitajn de S-ro Uceda, venantajn de multaj landoj de Eŭropo. Tio vere dolĉe surprizis mi! Tamen, mi ne plu enketis pri tiu afero kaj preskaŭ forgesis pri ĝi. Kaj tempo pasis...

                                    
                                    D. Antonio Uceda Flores

       Post kelkaj jaroj, kaj vidite ke kutime ĉe la Andaluziaj periodaj Esperanto-gazetoj oni publikigas biografiojn de pli-malpli elstaraj esperantistoj en la historio de la movado en nia regiono, mi decidis ke, eble, S-ro Antonio Uceda, homo bone konata de mi dum mia infana kaj juna aĝoj, meritis almenaŭ artikoleton pri sia vivo. Tiucele, mi kontaktis lian filon, S-ro Pepe Uceda, kiu tre afable donis al mi kelkajn datumojn pri la vivo de sia patro.

   Tiel, oni povas rakonti ke S-ro Antonio Uceda naskiĝis en Ĥaeno (Jaén), la 12-an de februaro de 1914. Lia patro, S-ro Antonio Uceda de Vargas, estis juĝisto de la Provinca Ĥaena Tribunalo; lia patrino, S-rino Elisa Flores Conheim, estis profesorino de la Supera Lernejo de Lingvoj. Entute, naskiĝis 6 gefratoj de tiu geedzo-paro. 

  S-ro Antonio Uceda tre june interesiĝis pri Esperanto, kaj ankaŭ pri la germana lingvo. (Plejeble, tiu intereso pri la germana devenis de la fakto ke lia avino estis germana-devena virino). Estante ankoraŭ tre juna, li estis postenigita kiel instruisto en diversaj vilaĝoj de la provinco Ĥaeno, ĝis kiam li definitive labor-posteniĝis en Huesa, malgranda vilaĝo kiu havas ĉirkaŭ 3.000 enloĝantojn, kaj kiu situas sude de la distrikto konata kiel “Montaro de Cazorla”.

  Tamen, pro la Hispana Enlanda Milito (1936-1939) li devis aliĝi al Regimento de Regululoj n-ro 3 de Ceuta (hispana urbo kiu situas norde de Afriko). Post la militfino, li revenis al Huesa, kie li restis ĝis sia emeritiĝo.

  S-ro Uceda edziĝis al S-rino Carmen Fages Segura, filino de la loka kuracisto, kaj do, ŝi apartenis al iom influa familio de la vilaĝo. Tiu geedzo havis 6 gefilojn, el kiuj, bedaŭrinde, du el ili mortis tre frue. 

                    
La vilaĝo Huesa ĉirkaŭ 1970

  S-ro Antonio Uceda estis alta kaj korpulenta viro. Li ekzercis sian postenon kiel instruisto dum ĉirkaj 50 jaroj, iĝante grava referenco en la vilaĝo pro sia bona agado kaj personeco. Krome, estis li ankaŭ injektisto-praktikisto (kio en Hispanio estas homo kiu injektas kaj efektivigas malgrandajn kuraco-flegadojn). Por atingi tiun postenon -kiu estis ja grava tasko en la tiutempa vilaĝo- li devis trapasi kurson kaj atingi titolon ene de la Sanitara Provinca Oficejo.

   S-ro Antonio Uceda mortis decembre de 1995, kiam li preskaŭ aĝis 82 jarojn. Tiutempe li jam vidviĝis dum 10 jaroj. Tra la tuta vilaĝo Huesa kaj ties ĉirkaŭaĵoj, li estis -kaj daŭre restas- tre respektata kaj estimata homo. Ĉiuj ankoraŭ nomas lin Don Antonio (t.e.”S-ro Antonio“), pro tio, ke li vere estis la ”instruisto -aŭ eble pli ĝuste, la majstro- de ĉiuj“.

   Oni ne tro scias pri sia E-a agado dum la multaj jaroj kiam li loĝis kaj laboris en Huesa. Oni estas certaj ke li ja sendis kaj ricevis oftajn poŝtkartojn kaj leterojn venantajn el diversaj landoj. Tre eble, li ankaŭ aliĝis al iu Esperanto-asocio (kio certe okazis dum sia junaj jaroj). Sed almenaŭ oni ja memoras pri iu certa frazo kiun li ofte eldiris: "Mi ja parolas E-on; jen lingvo universala... sed malfeliĉe parolata de neniu". Se S-ro Uceda ankoraŭ vivus, li povus konstati tion, ke Esperanto, pro la interreta erao, ja refloris!! 

jueves, 16 de abril de 2020

HO, DETRUEMA HOMAR’

Tiun mondon regas la homar’
pere de frenezaj reguloj
ĉu vere inteligentuloj?
ne, Panjo, temas pri stultular’

ĉieajn maljustecojn vidu!
ĉian problemon milit’ solvos
malriĉuloj plejeble mortos
konkurenc’ ĉion, ĉie, makulu!

kio pri interkomunikad’?
kion faros minoritatoj?
lernu la anglan! ĉiuj ŝtatoj
jen kio utilas al merkat’

detruas la homar’ la mondon
ĉiuj specioj: iru for jam!
naturon ni ne traktu per am’
oni forgesu la estonton

plendu, plendu multe, loĝantoj
kvankam tion ne solvos vento
estas ankoraŭ frua tempo
estu zorgemaj, la regantoj!







miércoles, 15 de abril de 2020

SOLECEMAS MI

(Poemo verkita de Juan García del Río, dum la kvarenteno pro koronviruso, iun matenon de aprilo de 2020)


Hejme ni restis, tutmonde pandemiis
preskaŭ ĉio fermiĝis, ĉio ŝanĝiĝis
tamen, ĝojo de mi vere ne foriris
ĉar unu el miaj revoj mi atingis

estas mi ŝatanto de daŭra soleco
ĝojas mi hejmresti kiel en fortreso
ĉar, kio eksterdoma estas komplezo?
nenio, kio nomiĝeblus beleco

ĉi-tempe apudas libroj, poezio
alvenas al mi muziko, nostalgio
birdokantoj aŭdeblas, jen terapio
trankvileco kompareblas al nenio

kaj ĝis kiam normalaj tempoj revenos
ĉi tiujn plezurajn agadojn mi tenos
agrablajn memoraĵojn mi mense ĉenos
sed amikajn babiladojn mi reprenos.