CSIC junio

1- 1922 Naskiĝas la virusologo Laura Ayres. Ŝi kunordigis la unuan Nacian Serologian Enketon de Portugalio, cele determini la trafo-proporcion de malsanoj en la lando.

2- 2014 Inĝenieroj de la Instituto KAIST (Suda Koreio) disvolvas roboton, inspiritan en la dinosaŭro velociraptor, kiu kapablas kuri je 46 km/h. Ili montris kiel la besta biomekaniko povas progresigi modernan robotikon.

3- 1983 Naskiĝas la kemia inĝeniero María Escudero Escribano. Ŝi esploras novajn procezojn kaj materialojn por konvertado de renovigebla energio kaj produktado de verdaj brulaĵoj kaj daŭripovaj produktoj.

4- 1783 La fratoj Montgolfier realigas en Annonay (Francio) la unuan publikan montron de sia aerostatika balono de varma aero, stampante la starton de la aviada erao.

5- 1981 La scienca komunumo konigas la unuajn kvin kazojn pri aidoso en Usono. Postaj esploroj malkovris multajn antaŭajn kazojn.

6- 1910 Naskiĝas la historiisto Jaume Vicens Vives. Lia esplorado fokusiĝis al la Katalunio de la Baza Mezepoko, estante konsiderata aŭtoritato en la fako pri ekonomia kaj socia historio.

7- 2017 La arkeologoj Abdelouahed Ben-Ncer kaj Jean-Jacques Hublin prezentas la malkovron de la plej antikvaj fosilioj de Homo sapiens en Jebel Irhoud (Maroko).

8- 1922 Naskiĝas Zoraida Luces, pioniro pri botaniko en Venezuelo. Fakulino pri la esploro de gramineoj, ŝi laboris en la Botanika Instituto de Venezuelo, institucio kiun ŝi ankaŭ atingis prezidi.

9- 1904 Naskiĝas William Joscelyn Arkell, fakulo pri fosilioj el la ĵurasia periodo. Lia libro de 1956 kunigis kaj analizis studojn pri tiu periodo, ŝlosila verko kiu organizis kaj unuigis la sciojn pri Ĵurasio.

10- 1941 Naskiĝas la biokemiisto Norah Olembo. Ŝi estis pioniro ĉe la afrika bioteknologio kaj fondis la Bioteknologian Truston Afriko, cele progresigi la uzadon de novigaj agrokulturaj bioteknologiaj produktoj.

11- 1907 Naskiĝas la pioniro pri kemio kaj farmacio Josefa González Aguado. Ŝi laboris pri la determinado de la kvantaj analizaj strioj de kelkaj metaloj. Ŝia kariero tranĉiĝis pro la hispana enlanda milito.

12- 1912 Naskiĝas la nuklea fizikisto Eva Crane. Ŝi ricevis abelujon kiel nupto-donacon kaj elfiniĝis dediĉante 60 jarojn de esplora kariero al studado de abeloj.

13- 2016 La inĝeniero Arthur Zang atingas la Premion Afriko pri Inĝenieria Novigado pro sia Cardio-Pad, medicina tabuleto kiu faras kaj sendas elektrokardiogramojn en nure 20 minutoj.

14- 2000 Forpasas la nutradisto Elsie Widdowson. Ŝi esploris pri misnutrado kaj dum la Dua Mond-milito ŝi inspektis la aldonadon de vitaminoj al nutraĵoj kaj la porciumado en Britio.

15- 1934 Naskiĝas la informadikisto Hu Qiheng. Ŝi impulsis la artefaritan intelekton kaj la rekonadon de etalonoj, kaj atingis tion, ke Ĉinio konektiĝu al interreto unuafoje en 1994.

16- 1915 Naskiĝas la esploristo pri nuklea medicino kaj biokemiisto Katherine Austin Lathrop. Ŝi estis ano de la Projekto Manhattan kaj ŝi estis pioniro en la esplorado de la efiko de radiado en vivuloj.

17- 1987 Mortas la lasta birdo de la specio Ammospiza maritima nigrescens, ankaŭ nomata obskura malborda pasero, stampante ĝian definitivan malaperon.

18- 1928 Amelia Earhart iĝas la unua virino kiu transiris la Atlantikon per aviadilo. Kvankam ĉi-foje ŝi ne povis piloti, ŝia prodaĵo iĝis simbolo pri aviado kaj genra egaleco.

19- 1957 Naskiĝas la virusologo Susana López Charretón. Ŝi estas agnoskita pro siaj esploroj pri rotaviruso kaj pro sia diskoniga laboro en virusologiaj temoj.

20- 2016 Ĉinio prezentas Sunway TaihuLight, la plej rapida superkomputilo en la mondo siamomente, kun rendimento pli alta ol 125 petaflopsoj.

21- 2006 La Internacia Astronoma Unuiĝo donas la nomojn Nix kaj Hidra al la satelitoj de la duopa sistemo konsistanta en Plutono kaj Karonte.

22- 1037 Forpasas la kuracisto, filozofo kaj astronomo Ibn Sina (Aviceno), konata kiel la princo de kuracistoj. Li priskribis multajn malsanojn kaj proponis kuracaĵojn bazitajn sur precizaj diagnozoj.

23- 1973 Forpasas la kardiologo Germán Somolinos. Post la Hispana Enlanda Milito, li ekziliĝis al Meksikio. Tie li elstaris kiel historiisto per valoraj esploradoj pri la kuracista agado de la 16-a jarcento.

24- 1921 Naskiĝas Rosemary Lowe-McConnell, agnoskita pro siaj studoj pri tropikaj fiŝoj danke al ekspedicioj en Afriko kaj Sud-Ameriko. En 1977 ŝi ricevis la Medalon Lineannan (Londona) pro sia scienca kariero.

25- 1903 Marie Skłodowska-Curie defendas sian doktoriĝan disertaĵon (titolitan Esploroj pri radioaktivaj substancoj) en la pariza Fakultato de Sciencoj. Ŝi atingis la mencion cum laude.

26- 1976 Malfermiĝas al publiko la turo CN de Toronto (Kanado). Ĝi iĝis la plej alta memportanta strukturaĵo en la mondo, je 553 metroj.

27- 2014 Oni priskribis novan specion de elefanta soriko: Macroscelides micus. Kun pezo de ĉirkaŭ 28 gramoj, oni konsideras ĝin la plej malgranda el la elefantaj sorikoj.

28- 1825 Naskiĝas la kemiisto Emile Erlenmeyer. Li sintezis guanidinon kaj tirozinon kaj klarigis la strukturon de kunmetaĵoj kiaj laktono, sed li estas tutmonde konata pro la matraso kiu havas lian nomon.

29- 2021 Forpasas la ornitologo kaj edukisto Audrey Msimanga. Ŝi esploris kiel instrui sciencon ĉe surlokaj kuntekstoj diversaj kaj plurlingvaj, kaj ŝi direktis lernejojn en Sud-Afriko.

30- 2016 La organizo UN deklaras la Internacian Tagon de Asteroidoj. Brian May, gitaristo de Queen kaj astrofiziko, instigis tiun daton cele atentigi pri la risko de elspacaj kolizioj.

 CSIC januaro po-tage

1- 1943 Nakiĝas Montserrat Soliva Torrentó. Ŝi estis fakulo pri kompoŝto kaj pri la uzado de organikaj forĵetaĵoj cele konservi la naturan medion, protekti la grundon kaj kreskigi la agrokulturan produktivecon.

2- 1938 Naskiĝas la informadikisto, inventisto kaj aktivulo Lynn Conway. Ŝia novigecema laboro ĉe la dezajno de komputila aparataro estigis revolucian impreson ĉe la tuta informadika industrio.

3- 1972- Forpasas la genetikisto Elisabeth Schiemann. Ŝiaj verkoj pri evoluaj rilatoj de gravaj cerealoj kiaj tritiko kaj hordeo havas grandan influon en la nuntempa vegetaĵa biologio.

4- 1981 Naskiĝas la aerspaca inĝeniero Diana Trujillo Pomerantz. Ŝi laboras en la Laboratorio pri Ŝpruca Antaŭenpelo, kie ŝi estras ĉe la respondeca skipo de la robota brako de la astro-veturilo Perseverance.

5- 1984 Richard Stallman komencas la disvolvon de la operacia sistemo GNU. Tiu ĉi programisto kaj aktivulo estas konsiderata la formala fondinto de la movado pri libera softvaro.

6- 1948 Naskiĝas la kuracisto María Castellano Arroyo. Fakulino pri leĝa kaj jura medicino, kaj pri labora medicino, ŝi iĝis la unua universitata ĉef-profesoro en iu fakultato de medicino en Hispanio (Zaragozo).

7- 1972 Naskiĝas la inĝeniero Bisi Ezerioha. Li komencis sian karieron en la farmacia industrio kaj poste dediĉiĝis al aŭtomobilumo. Li estas konstruinta kelkajn el la plej potencaj motoroj de Honda.

8- 1907 La naturisto Odón de Buen priskribas du novajn tipojn de izopodoj (krustacoj) kaj du gobiojn (fiŝoj) en la Balearaj Insuloj.

9- 1932 Naskiĝas la historiisto kaj dramaturgo Djibril Tamsir Niane. Li trans-skribis kaj studis la epopeon de Sundiata, epika poemo mandinga. Li estis unu el la editoroj de la Ĝenerala Afrika Historio far la UNESKO.

10- 1909 Naskiĝas la bioĥemiisto Filomena Nitti. Ŝi esploris aktivajn substancojn pri la nerva sistemo, kunmalkovris la rolon de histamino ĉe alergiaj reakcioj kaj disvolvis la unuan antihistaminaĵon (kontraŭalergiaĵon).

11- 2001 Forpasas la epidemiologo kaj virusologo Dorothy Millicent Hortsmann. Ŝia esplorado pri propagado de polioviruso ĉe sanga fluo estis esenca por disvolvi vakcinon kontraŭ poliomjelito.

12- 1799 Naskiĝas la botanikisto kaj scienca ilustristo Priscilla Susan Falkner Bury. Ŝi publikigis unu el la plej belaj verkoj pri lilioj de la 19-a jarcento.

13- 1930 Naskiĝas la astronomo Waltraut Seitter. En Münster ŝi organizis la Projekton por dismetado al la ruĝo de Münster (MRSP) kaj la Münster Red Sky Survey (Esploro de Münster-a Ruĝa Ĉielo), katalogo de galaksioj de la suda Hemisferio.

14- 2026 Tutmonda Tago pri Logiko. Ĝi reliefigas la gravecon de logiko ĉe la disvolvado de kono, kaj omaĝas la logikistojn Kurt Gödel (kiu forpasis en tiu dato) kaj Alfred Tarski (naskiĝinta tiun tagon en 1901).

15- 1985 Naskiĝas Aitor Villafranca Velasco, Nacia Premio de Esploro 2024. Li reserĉas pri integra optiko kaj estas unu el la fondintoj de PRISMA, asocio kiu laboras favore al la rajtoj pri GLAT-uloj en scienco.

16- 1932 Naskiĝas la fizikisto Phyllis Bolds. Ŝia laboro pri vibrada frekvenco de helikopteroj helpis demonstri tion, ke la kurbo por vibrado-provo de helikopteroj uzita en 1970 estis neadekvata.

17- 2005 Forpasas la sciencisto Albert Schatz. Li estis kunmalkovranto de streptomicino, antibiotiko izolite eltirita el la bakterio Streptomyces griseus.

18- 2024 Lesley Lokko estas la unua afrik-devena arkitektino ricevinte la Oran Medalon de la Reĝa Instituto de Britaj Arkitektoj. Ĝi agnoskas ŝian kontribuon al justeco kaj demokratiigo de arkitekturo.

19- 2023 La teoria kemiisto kaj Nobel-premiito Roald Hoffmann vizitas MUDIC-on (hispana scienca muzeo). Elstaras ankaŭ lia poeta faceto, esplorante la limojn de scienco kaj la belecon de beletro kaj molekuloj.

20- 2013 Esplorantoj el la Universitato de Kembriĝo publikigas artikolon kiu konfirmas la ekzistadon de DNA kun kvaropa helico ĉe homaj ĉeloj.

21- 1894 Naskiĝas la geologo Edelmira Inés Mórtola. Ŝi esploris en la mineralogia fako kaj havis longan karieron kiel docenton. Inter ŝiaj publikaĵoj elstaras la libro Nocioj pri Mineralogio.

22- 1476 La humanisto, leksikografo kaj gramatikisto Antonio de Nebrija ekposteniĝas ĉe la katedro Prima de Gramática (Unua libro de gramatiko) de la Universitato de Salamanko.

23- 1916 Naskiĝas la fizikisto Elizabeth Riddle Graves. Ŝi estis pioniro pri fiziko de neŭtronoj kaj pri la detektado kaj mezurado de rapidaj neŭtronoj.

24- 2020 Forpasas la fizikisto Li Fanghua. Ŝi dediĉis sin precipe al fiziko pri difraktado, al elektronika mikroskopio je alta resolucio kaj al esplorado pri kristalografio.

25- 1957 Forpasas la bakteriologo Kiyoshi Shiga. Li malkovris la bakterion “Shigella”, la kaŭzanta aganto de ŝigelozo, speco de disenterio kiu transmisiiĝas je feka-buŝa vojo.

26- 1839 Naskiĝas la kemiisto Rachel Lloyd. Ŝia laboro cele determini la koncentriĝon de sakarozo ĉe la sukera beto helpis la disvolvon de komerca sukera industrio en Nord-Ameriko.

27- 2021 Forpasas la teknologo pri nutraĵoj Nunuk Nuraini. En 1982 ŝi kreis la sekan gustigilon de mi goreng (indonezia manĝaĵo) por la marko Indomie. Temas pri unu el la plej famaj en la mondo gustigiloj por tujaj vermiĉeloj.

28- 1915 Naskiĝas la paleontologo Andreína Celeste Marina Bocchino. Ŝi estas konata pro ŝia laboro ĉe paleontologio de vertebruloj.

29- 2018 Estas aprobita la Statuto de la Afrika Spaca Agentejo (AfSA). Ĝia sidejo estas en Kairo (Egiptujo), kaj ĝi celas antaŭenigi kaj kunordigi la disvolvadon de spacaj aktivaĵoj en Afriko.

30- 1899 Naskiĝas la virusologa kuracisto Max Theiler. En 1951 li ricevis la Nobel-premion pri Fiziologio kaj Medicino pro sia pionira laboro cele la disvolvon de vakcino kontraŭ la flava febro.

31- 1929 Naskiĝas la fizikisto Rudolf Ludwig Mössbauer. Li ricevis la Nobel-premion pri Fiziko pro sia esplorado de la sorbo de resonanco de la gamma radiado kaj pro la malkovro de la efiko kiu nomiĝas laŭ lia nomo.

 

 

CSIC majo po-tage

1- 1754 Estas publikigita Species Plantarum (Specioj de Plantoj) far Carl Linnaeus. Tiu ĉi verko estas konsiderata la ekir-punkto pri vegetaĵa taksonomio, kiu ankoraŭ uzatas hodiaŭe, laŭ la internacia kodo.

2- 1903 Naskiĝas la fizikisto Gladys Isabel Harper. Ŝi esploris X-radiojn kaj disvolvis teorion por analizi kunmetitan radiadon kaj krei unukolorajn faskojn, ŝlosilan en moderna spektroskopio.

 

3- 1945 Forpasas la naturisto kaj oceanografo Odón de Buen. Inter liaj nombraj kontribuoj, tiu kiu plej elstaras estas la kreado de la Hispana Instituto pri Oceanografio en 1914.

4- 1884 Naskiĝas la ĥemiisto Agnes Fay Morgan. Ŝia laboro rilatigis la malkreskon de la osta denso al la pligrandiĝo de aĝo, kaj interrilatigis la kolesterolajn sangan nivelon al la graso de iu dieto.

5- 2014 Forpasas la inĝeniero Sonny Jiménez de Tejada. Oni ŝin memoras pro ŝia kontribuo al la aliro de virinoj al la universitato de Kolombio, kie ŝi iĝis la unua licenciulo je civila kaj pri-mina inĝenierio.

6- 1912 Naskiĝas Elizabeth Joan Stokes. Ŝi disvolvis norman metodon por testi sentivecon pro antibiotikoj, la t.n. metodo de Stokes, kio estis la norma testo ĝis la 1980-a jardeko.

7- 1854 Naskiĝas la matematikisto Giuseppe Veronese. Li malkovris la “surfacon de Veronese”, ŝlosilan ideon en la geometrio kiu esploras la formojn en spacoj de pliaj dimensioj.

8- 2023 Forpasas la entomologo Yiau-Min Huang. Elstaras ŝiaj reserĉoj pri tiuj kuloj implikitaj ĉe la transmisio de dengo, ĉikungunjo, zikao, kaj flava febro.

9- 1930 Naskiĝas la virusologo Albert Kapikian. Li identigis la viruson de Norwalk (specon de noroviruso) kaj disvolvis la unuan vakcinon kontraŭ rotaviruso. Ambaŭ virusoj estigas gastroenteritojn.

10- 28 a.K. Astronomoj de la dinastio Han en Ĉinio ateste dokumentigas sunan makulon, unu el la unuaj skribitaj registroj pri tiu astronomio fenomeno.

11- 1933 Naskiĝas Anna Marguerite McCann. Ŝi estas pioniro en la subakva arkeologia fako ekde la 1960-aj. Ŝi komencis subnaĝi kun Jacques Cousteau, esplorante antikvajn romiajn vrakojn, proksime al Marsejlo.

12- 1950 Naskiĝas la filologo Ana María Cano González. Rimarkindaj estas ŝiaj studoj  pri la astura lingvo el la valo de Somiedo. Ŝi prezidis la Akademion de la Astura Lingvo dum 16 jaroj.

13- 2016 Estas lanĉita la sondo Marumasat I, kadre de la eduka projekto NOSA (Galegia Lerneja Pri-spaca Agentejo). La sondo ascendis ĝis 25.000 metroj kaj poste eblis ĝin sukcese rehavi.

14- 1988 Naskiĝas la geologo kaj astronaŭto de la NASA Jessica Watkins. En 2022 ŝi iĝis la unua nigra virino kiu faras long-daŭran mision ĉe la Internacia Spaca Stacio.

15- 1991 Forpasas la historiisto Amadou Hampâté Bâ. Li faris etnologiajn esplorojn kaj kompilis afrikajn tradiciojn, estas daŭre memorata lia frazo “Kiam oldulo mortas, biblioteko brulas”.

16- 1888 La inventisto kaj elektra inĝeniero Nikola Tesla prezentas sian sistemon, kiu celas generi kaj transmisii alternan kurenton, bazo por la grand-skala elektrizado.

17- 1912 Naskiĝas la inventisto Mary Kenner. Ŝi estas konata pro la disvolvo de sanitara rimeno alĝustigebla kun akvo-imuna poŝo por kompresoj, kiu celis eviti tion, ke menstrua sango makulu vestaĵojn.

18- 2026 Internacia Tago de Muzeoj. Temas pri taŭga tago por memor(ig)i tion, ke sciencaj muzeoj ludas fundamentan rolon por ke scienco alvenu al la tuta socio.

19- 1966 Oni aljuĝas la Premion pri Teknika Esplorado “Juan de la Cierva” al Piedad de la Cierva Viudes, pro ŝia laboro pri fabrikado de fajr-imunaj brikoj per rizo-ŝeletoj.

20- 1570 La kartografo Abraham Ortelius Publikigas Theatrum Orbis Terrarum (Teatro de la Teraj Cirkloj), la unuan modernan atlason kiu kunigis koherajn mapojn de la mondo, establante la komenciĝon de scienca kartografio.

21- 1904 Naskiĝas la paleobotanikisto Emily Dix, fakulino pri fosiliaj plantoj el la karbo-periodo. Ŝiaj esploroj sude de Kimrio helpis kompreni la formadon de karbo kaj la vegetaĵan historion de la Tero.

22- 2026 Oni festas la Internacian Tagon de Biologia Diverseco, kiu memorigas la gravecon protekti la diversecon en la Tera vivo kaj la ekosistemojn kiuj ĝin subtenas.

23- Forpasas la sciencisto Olumbe Bassir. Liaj ĉefaj reserĉoj centriĝis pri nutrado kaj nutraĵaj toksinoj. Li defendis sciencon kiel ilon por paco kaj disvolviĝo.

24- 1870 Naskiĝas la botanikisto Ynes Mexia. Ŝi rikoltis pli ol 145.000 plantojn en Ameriko. Ŝia laboro ebligis malkovri centojn da novaj specioj kaj grandigi la tutmondan botanikan scion.

25- 1919 Naskiĝas la matematikisto kaj logikisto Raymon Smullyan. Li estas fama pro siaj divenaĵoj, filozofio kaj magio, kombinante amuzon kaj racion per libroj kiuj inspiris generaciojn.

26- 1799 Naskiĝas la naturisto Felipe Poey Aloy. Li pristudis la fiŝojn de Kubo dum 50 jaroj. Lia verko Ictiologia Cubana (Kuba fiŝo-scienco) estas esenca al zoologio kaj estis integre publikigita en 2000.

27- 1332 Naskiĝas la historiisto, sociologo geografo kaj filozofo Ibn Ĥaldun. Oni lin konsideras la patron de sociologio, kaj lia verko Al-Muqaddimah (Prologo al sciaro) esploris kiamanere funkcias socioj, ekonomio kaj politiko.

28- 1927 Naskiĝas la kemiisto Xu Xiaobai. Ŝi esploris fluoreskajn materialojn kaj ĥemiajn kompleksojn, helpante antaŭeniri pri lampo-sciencoj, kaj pri la esplorado de aromaj hidrokarbonoj.

29- 1970 Forpasis la ekologo kaj akvo-sciencisto Kathleen E. Carpenter. Ŝi elstaris pro siaj esploroj de la efikoj de mineja poluo ĉe akvaj organismoj. En 1928 ŝi publikigis la unuan britan libron pri akvo-scienco.

30- 1963 Naskiĝas Helen Patricia Sharman, ĥemiisto kaj kosmonaŭto. En 1991 ŝi iĝis la unua brito kiu vojaĝas spacen, kaj la unua virino kiu vizitas la spacan stacion Mir.

31- 1887 Naskiĝas la fungo-sciencisto Ethel Mary Doidge. Danke al ŝiaj konoj pri bakterioj kaj fungoj, ŝi sukcese solvis gravajn problemojn pri agrikulturo.

 

CSIC po-monataj eventoj 2026

Januaro  - Tutmonda tago pri Malatentataj Tropikaj Malsanoj.

La Tutmonda Tago pri Malatentaja Tropikaj Malsanoj (ETD) estas memor-festata je ĉiu 30-a de januaro, ekde ĝia oficiala agnosko fare de la Monda Organizo pri Sano (MOS) en 2021. Ĝia celo estas videbligi aron da pli ol 20 infektaj malsanoj kaŭzataj de parazitoj, bakterioj, fungoj, virusoj kaj toksinoj, kiuj misproporcie afekcias la plej malriĉajn regionojn de la mondo. Laŭtakse, pli ol 1.500 milionoj da homoj bezonas prizorgon fronte al morboj kiuj koncentriĝas en tropikaj kaj subtropikaj regionoj de SubSahara Afriko, suda Azio, Latin-Ameriko kaj areoj de Oceanio, kie aliro al bazaj sanitaraj servoj, trinkebla akvo kaj sano-aĵoj restas nesufiĉa. Tiu ĉi tutmonda tago celas sentivigi pri la suferado okazigita, reliefigi la urĝon de investado kaj antaŭenigi kolektivan agadon por antaeniri ĉe ĝia regado, forigado aŭ elradikigado.

-------------------

Februaro - STEM Talent Girl 

STEM Talent Girl, iniciato de la fondaĵo ASTI, celas inspiri kaj instigi junajn inajn infanojn kaj knabinojn esplori kaj disvolvi alvokiĝon pri Scienco, Teknologio, Inĝenierio kaj Matematiko (angle, STEM). Ekde ĝia lanĉo en 2016, ĝi alvenis al pli ol 7000 partoprenantoj en la tuta Hispanio, ofertante senpagan edukadon adaptigitan al diversaj edukaj niveloj, ekde sekundara instruado ĝis universitato. La programo kombinas praktikajn atelierojn, mentorajn agadojn kun profesiuloj de ĉiu sektoro, vizitojn al entreprenoj kaj spertojn de reala laboro, impulsante aktivan lernadon kaj profesian orientiĝon. Aldone, ĝi kalkulas kun la kunlaborado de pli ol 500 fakulinoj kaj teknologiaj kompanioj, kontribuante redukti la genro-distancon ĉe STEM-aj karieroj, kaj favorante la egalecon ĉe oportunaĵoj. Pere de tiuj agadoj, STEM Talent Girls celas enpovigi junulinojn por ke ili iĝu estontaj sciencaj kaj teknologiaj gvidantoj.

--------------

Marto - Kolekto “Kion ni scias pri?” kaj prelegaro ligita prie

La kolekto “Kion ni scias pri?”, estigita de la Supera Konsilio de Sciencaj Esploroj (CSIC) kaj la eldonejo Catarata ekde 2009, ofertas mallongajn kaj alireblajn librojn kiuj proksimigas la plej nuntempan sciencan scion al ĝenerala publiko. Verkitaj de fakuloj, ĝia pli ol cento da volumoj pritraktas tre diversajn temojn, disde fiziko, biomedicino kaj natura medio ĝis sociaj kaj teknologiaj aferoj, celante diskonigi je maniero preciza kaj klara. Por plifortigi tiun iniciaton, en 2016 naskiĝis la ligita prelega serio, kiu transdonas la enhavon de la libroj al diskonigantaj paroladoj apertaj al publiko. Tiuj ĉi prelegoj, organizataj kunlabore kun delegitejoj de CSIC, muzeoj kaj municipaj institucioj, estas okazigitaj en diversaj hispanaj urboj, kontribuante malcentrigi sciencan kulturon kaj vigligi rektan dialogon inter esploristoj kaj civitanaro.

----------------

Aprilo - Programo Scienco far Virinoj

“Scienco far Virinoj” estas iniciato de la Fondaĵo Virinoj por Afriko (MxA) por apogi afrikajn sciencistinojn kiel gvidantojn en la kreado de scio kaj novigado. Tiu ĉi programo ofertas restadojn por esploro en hispaniaj eminentaj centroj cele helpi tiujn sciencistinojn alfronti defiojn tiajn, kiaj manko de resursoj kaj malegala aliro al infrastrukturoj de esploro. Al virinoj tiuj defioj estas pligravigitaj pro sociaj atendoj, malabunda videbleco kaj genraj antaŭjuĝoj. “Scienco far Virinoj” daŭre helpas superi tiajn barilojn kaj, ĝisnune, ĝi estas subteninta 171 sciencistinojn el 38 landoj, instigante avangardan esploron pri matematiko, sano, klimata ŝanĝo kaj agrokulturo. Pere de la rimarkigado de la afrikaj esploristinoj, la programo ankaŭ fortigas diversan kaj viglan sciencan komunumon kiu iĝas motoro por ŝanĝo kaj daŭripova disvolvo en la kontinento.

------------

Majo - Internacia Tago de la Fascino pri Plantoj

La Internacia Tago de la Fascino pri Plantoj festo-okazos denove la 18an de Majo de 2026 per centoj da aktivaĵoj organizataj ĉirkaŭ la mondo kaj la celo atingi tion, ke la plej ebla kvanto da homoj sciu pri la graveco de vegetaĵa scienco por hortikulturo kaj daŭrigebla produktado de nutraĵoj, kaj same por arbar-kulturo kaj la fabrikado de ne-nutraĵaj produktoj -kiel papero, lignaĵoj, ĥemiaĵoj, energiaj produktoj aŭ medicinaĵoj, inter aliaj. Impulsata de la Eŭropa Organizo pri la Planto-Scienco (EPSO, laŭ la anglalingva siglo) ekde 2012, ĝi estas okazigita en pli ol 60 landoj de la tuta mondo, estante Hispanio unu el tiuj kiuj kunigas pli da aktivaĵoj pri diskonigado ĉiujare. La Instituto pri Molekula kaj Ĉela Biologio de Plantoj (IBMCP, miksita centro CSIC-UPV) estas la kunordiganta centro je nacia nivelo.

---------------

Junio - Three Minute Thesis (3MT)

“Three Minute Thesis” (Tri-minuta disertacio, 3MT) estas internacia konkurso adresita al doktoriĝaj studentoj, kiu defias ilin klarigi la enhavon kaj gravecon de ilia esplorado en nur tri minutoj, uzante nur unu video-subtenilon. Estigita en 2008 en la Universitato de Queensland, Aŭstralio, ĝi disvastiĝis al pli ol 900 universitatoj en pli ol 85 landoj. La ĉefa celo estas disvolvi lertecojn pri scienca komunikado, ebligante tion, ke akademia esploro estu komprenebla al ĝenerala spektantaro kaj plifortigante la dialogon inter scienco kaj socio. Ĉiu partoprenanto devas kondensi siajn ideojn je maniero klara, konciza kaj alloga, evitante teknikajn vortojn. Aldone al lokaj konkursoj, tiuj gegajnintoj rajtas antaŭeniri al regionaj kaj internaciaj konkurso-ŝtupoj, plivastigante la videblecon de sia laboro kaj reprezentante siajn instituciojn kadre de tutmonda scienca diskonigado.

--------------------

Julio - “Scienco friskume 365”

La iniciato “Scienco friskume 365”, estigita de la Fondaĵo Malkovru en Andaluzio, estas programo de scienca diskonigado kiu startis disvolviĝi en someroj, sed etendiĝis al la tuta jaro, organizante aktivaĵojn precipe en municipoj je malpli ol 50.000 loĝantoj. Ĝia celo estas proksimigi sciencon al vilaĝoj kaj sociaj kolektivoj pere de senpagaj kaj alireblaj aktivaĵoj por ĉiuj publikoj, kiel trairantaj ekspozicioj, serioj da scienca kin-arto, praktikaj atelieroj, pritemaj itineroj kaj kafejoj kun scienco. Tiuj ĉi aktivaĵoj ampleksas diversajn fakojn, inkludante astronomion, biodiversecon, kristalografion kaj matematikon, kaj ili disvolviĝas en apertaj spacoj kiaj placoj, kulturaj centroj kaj subĉielaj ejoj. Aldone, la programo subtenas la partoprenadon de kolektivoj kiuj riskas socian ekskludon, kunlaborante kun specialaj fakaj asocioj kaj NRO-oj.

---------------

Aŭgusto - CSIC kinumas

“CSIC kinumas” estas iniciato de la Supera Konsilio de Sciencaj Esploroj (CSIC), kiu fandas kin-arton kaj sciencan diskonigon en serio da projekcioj en apertaj subĉielaj ejoj. Ekde ĝia lanĉado en 2022, ĝi okazas en Madrido kaj etendiĝis al Barcelono, ofertante senpagan programaron kiu inkluzivas nuntempajn filmojn antaŭiratajn de kolokvoj kun fakaj esploristoj pri aferoj pritraktataj en la projekcioj. La celo estas proksimigi sciencon al civitanaro pere de kin-arto, estigante spacojn por pripensado pri sciencaj kaj sociaj temoj. Seancoj estas inkluzivemaj, kun alirebla subteksto, mempriskribado kaj magneta buklo, cele garantii la partoprenon de homoj havantaj aŭdan aŭ vidan handikapojn. Aldone, estas ofertata el-distanca aliro per la kanalo de Jutubo CSIC Diskonigas.

--------------

Septembro - Science Truck

“Science Truck” estas iniciato de Hispana Fondaĵo por Scienco kaj Teknologio (FECYT), kiu celas proksimigi sciencon al juna publiko je distra kaj eduka maniero. Tiu ĉi vida projekto estas ĉefrolita de sciencaj jutubistoj kiel Inés Dawson, Javier Santaolalla aŭ Rocio Vidal. La epizodoj aliras gravajn aktualajn sciencajn temojn, kiajn bioteknologion, evoluon, robotikon kaj ekonomion, cele veki scivolemon kaj kritikan pensadon ĉe gestudantoj. Aldone, la programo instigas aktivan partoprenon kaj estigas sciencan alfabetigadon. “Science Truck” estas dissendata per Jutubo kaj disponeblas en diversaj bitaj platformoj.

--------------

Oktobro - “Virinoj Ilustras Botanikon”

“Virinoj Ilustras Botanikon” estas verko kiu eltiras el forgeso virinojn kiuj kunigis sciencon kaj arton pere de botanika ilustraĵaro. La libro, publikigita de Eldonejo CSIC, montras la laboron de sciencaj ilustristinoj ekde la 17-a jarcento ĝis hodiaŭ. Ĝi enhavas pli ol 50 verkojn faritajn per malsamaj teknikoj, kiaj desegno, gravuro, fotografio aŭ pentrarto, kaj tridekon da biografioj de aŭtorinoj. La verko estas agnoskita pro sia elstaraj ellaboriteco kaj dezajno, estinte premiita de la Ministerio de Kulturo kiel la Plej Bona Libro pri Arto eldonita en 2023. Paralele, estis okazigita samnoma ekspozicio kiu prezentas pli ol 600 verkojn de aŭtorinoj el 22 landoj ekde la 17-a jarcento ĝis la nuntempo, organizita kiel “desegnita vertikala ĝardeno”, kiu konektas arton kaj sciencon, kaj ĝi estis ekspoziciita en la Reĝa Botanika Ĝardeno de Madrido.

----------------

Novembro - Semajno de Scienco kaj Teknologio

La Semajno de Scienco kaj Teknologio estas unu el la ĉefaj iniciatoj de scienca diskonigado en Hispanio. De 2001, CSIC aktive partoprenas tiun ĉi eventon, organizante pli ol 300 senpagajn aktivaĵojn kiuj celas proksimigi sciencon al civitanaro. En la programaro estas enhavita la jeno, de atelieroj ĝis alparoladoj, sciencaj itineroj, ekspozicioj, ĝimkanoj, “eskapo-ĉambroj” kaj eĉ scenejaj spektakloj adresitaj al publikoj el ĉiuj aĝoj. Ĉiu eldono aliras diversajn kaj aktualajn temarojn tiajn, kiaj daŭripoveco, artefarita intelekto, biodiverseco aŭ teknologia novigemo, estigante intereson al esplorado kaj kritika pensado. La iniciato okazas samtempe en dekoj da urboj en Hispanio, kombinante ĉeestajn kaj retajn aktivaĵojn por plivastigi ĝian atingon.

---------------

Decembro - Falsaĵo-ĉasisto

La iniciato “Falsaĵo-ĉasisto”, instigita de CSIC kaj Big Van Ciencia, celas albatali sciencan misinformadon ĉe sociaj retejoj, ĉefe inter adoleskantoj jaraĝaj de 12 ĝis 14. Pere de reta edukado kaj videokonkurso, la programo instruas detekti kaj malmunti sciencajn falsaĵojn en platformoj kiel TikTok. La studantoj kreas mallongajn videaĵojn por refuti trompemajn enhavojn, vigligante kritikan pensadon kaj komunikilan alfabetigadon. Aldone, estas organizita spektaklo de scienco kaj humuro por alproksimigi la aferon je didaktika maniero. Partoprenado estas aperta al edukaj centroj el Hispanio kaj Latin-Ameriko, favorante internacian kunlaboradon ĉe la lukto kontraŭ misinformado. Falsaĵo-ĉasisto enpovigas junulojn por ke ili iĝu aktivaj agantoj por la identigado kaj korektado de malvera surlinea sciigo.

 A modo de introducción...

Estas son algunas ideas básicas sobre lingüística que cualquier estudiante de idiomas debe saber antes de empezar. Aunque está centrado en el aprendizaje del inglés, en realidad es básicamente aplicable a cualquier otra lengua

 

 

¿Cuántas lenguas hay en el mundo?

Ni siquiera los expertos se pondrían nunca de acuerdo para dar una respuesta precisa. Hay que tener en cuenta que muchas veces no es fácil distinguir entre lengua, dialecto, habla... variedades arcaicas, lenguas criollas, etc, etc. No obstante, para dar una idea aproximada, podemos decir que en el mundo hay más o menos:

- 7.000 lenguas "naturales"

- 1.000 lenguas "artificiales" (o " planificadas")

- Varios miles de lenguas "muertas"

- 300 lenguas de signos

- Varios cientos de códigos, lenguajes de programación, etc

¿Cuáles serían las partes de una lengua?

En principio, cualquier idioma consta de tres partes: vocabulario, fonética y gramática. Aparte, habría que añadir la ortografía para aquellas lenguas que tienen forma escrita (hoy en día casi todas).

Centrándonos a partir de aquí solo en el inglés, vamos a analizar estas tres partes.

1.- Vocabulario (o léxico)

Intentar contar las palabras que tiene el inglés es una tarea tan absurda como imposible. Pensemos en los numerosos casos de homonimia (palabras iguales que significan cosas distintas), arcaísmos, neologismos, regionalismos... Por no hablar de las palabras que se añaden mediante la conjugación, la declinación, la amplitud de los campos semánticos, etc.

No obstante, se suele decir que el inglés tiene unas 400.000 palabras; de ellas, en la vida diaria apenas se usan unas 1.500 de forma activa. De manera pasiva (es decir, hablamos de la capacidad de entenderlas) un hablante nativo puede llegar a entender alrededor de 20.000 palabras. Evidentemente, todas esta cifras son aproximadas.

Menciono aquí ahora el tema importante de los dialectos. El inglés cuenta al menos con 50 dialectos, algunos de ellos no del todo comprensibles para el resto de los hablantes. Solo en el Reino Unido hay una decena de dialectos perfectamente catalogados. Los dialectos marcan diferencias sobre todo en el léxico (vocabulario) y en la fonética (sonidos).

2.- Fonética

Hablamos aquí de los sonidos: vocales, diptongos y consonantes.

En principio, el inglés tiene 24 consonantes, 12 vocales (y 8 diptongos). Para comparar un poco, diremos que el español tiene 19 consonantes y 5 vocales. 

Desde hace mucho tiempo (más de un siglo) existe un alfabeto fonético internacional (AFI) mediante el que se puede transcribir cualquier sonido de cualquier idioma. En mi opinión, conocer las bases (al menos las bases) de este AFI -en inglés: IPA- es imprescindible para poder manejar medianamente bien un idioma como el inglés, tan complejo desde el punto de vista fonético. Y este consejo vale también para los nativos. (De hecho, cualquier diccionario medianamente aceptable usado en Inglaterra para los nativos debe incluir transcripción fonética de las palabras; ¡cuánto más necesario no será para aquellos extranjeros que quieran aprender el idioma...!).

Adjunto aquí algunos ejemplos de transcripción fonética (en base al inglés de la BBC):

- John /dʒɒn/

- pleasure /ˈpleʒə(r)/ 

- one /wʌn/, won /wʌn/

-  fill /fɪl/,  feel /fiːl/, feeling /ˈfiːlɪŋ/

- this /ðɪs/, these /ðiːz/

- bush /bʊʃ/, school /skuːl/

- away /əweɪ/,  care /kɛə(r)/

- three /θriː/, hundred /hʌndrɪd/, thousand /ˈθaʊzənd/

Naturalmente, la transcripción fonética de una palabra cualquiera será con frecuencia distinta, si tomamos como referencia otro dialecto. Veamos algunas diferencias entre el inglés BBC y el dialecto principal de EEUU, el General American:

- fast /fɑst/ --- /fæst/

- either /aiðə/ --- /iːðəɾ/

- missile /ˈmɪsaɪl/ --- /ˈmɪsəl/

3.- Gramática (es bastante similar en todos los dialectos)

Hablamos aquí de:

- sintaxis (estructura de la oración)

- morfología ( estructura de las palabras)

- declinación (por ejemplo, el genitivo sajón; o la forma de los pronombres cuando actúan como complemento: me, his, her, us...)

- el problema del género (waiter/waitress, king/queen, boy/girl, etc)

- El problema del plural (man/men, child/ children, foot/feet, lady/ ladies, etc)

En cuanto a la conjugación, todos sabemos que el inglés es mucho más simple que el español. No obstante, hay que decir que el inglés tiene aproximadamente (aunque la gran mayoría de ellos apenas se use):

- 600 verbos irregulares (to be, to bring, to go, etc)

- 10 verbos modales (can, must, should...)

- 3.500 verbos frasales (to look after, to bring about, to make up...)

¿Qué hacer ante todo este maremágnum?

Ni siquiera el mayor experto lingüista nativo conoce ni la mitad de todo lo expuesto anteriormente. Así que un estudiante "inteligente" debe elegir qué es lo prioritario para los objetivos que él/ella tenga.

En mi opinión, con carácter general, podemos decir que:

1.- En vocabulario bastan unas 1500 palabras de uso diario (que más o menos todos sabemos cuáles pueden ser: house, car, sky, apple, child...). A ello habría que añadir entre 500 a 1000 palabras propias de algún campo de interés para cada alumno en particular. Es decir, por ejemplo, quien esté interesado en la biología debe buscar y aprender palabras preferentemente relacionadas con el campo de la biología y prestar menos atención -o ninguna- a palabras propias de otros campos del conocimiento. Hay que tener claro que no se puede saber de todo. Es mejor poco con consistencia que mucho enredado...

2.- En fonética, también hay que tomar una decisión y elegir un "modelo de referencia" al que hay que tender a imitar. Así, obviamente aquél que desee irse a vivir a Australia, deberá prestar especial interés a la forma de pronunciación (y al léxico) más propia de aquel país. Lógico. Pero quien busque un acercamiento general al idioma, tendrá que tomar una decisión en base  otros criterios, muchas veces atendiendo a sus gustos personales.

Si de entrada no hubiera ninguna preferencia, yo aconsejo seguir la pronunciación de las clases medias del sur de Inglaterra, que históricamente sirve como modelo para el resto del Reino Unido (aunque otros países y regiones de habla inglesa tengan otros modelos, más o menos distintos y con características propias). El modelo fonético que propongo es básicamente el inglés que tradicionalmente se ha usado en la BBC, en el parlamento británico, en Oxford y Cambridge, en la Casa Real... Este modelo se conoce como Received Pronunciation (RP), o también como BBC English o Queen's English.

3.- En cuanto a la gramática, lo más complicado es seguramente el tema de los verbos; y ahí bastarían aproximadamente: 100 verbos regulares, 50 verbos irregulares, 50 verbos frasales, seis o siete verbos modales. Lógicamente, aparte quedaría un grupo de verbos propios del campo (o campos) de conocimiento específico que cada estudiante pueda tener en mente.

Espero que esta introducción pueda ser útil a quien se adentre en el aprendizaje de idiomas.

----------

Y para aquellos que no sepan qué es el esperanto, aquí dejo este enlace:

https://pacamondo.blogspot.com/2019/01/de-esperanto-de-malaga-2019-viernes-3.html

 Sed, ĉu vere ili tion ne vidas...?

Jam de antaŭ iom longa tempo mi ne publikigas; kaj timinde, ke pli kaj pli mi malpli publikigos. Mi pigras pri tio. Estas io kiel prediki en la dezerto, sed grandigite je la sesa potenco. Aldone, mi ne ŝatas ripeti min nek iĝi tedulo. Tion, kion mi devis diri, mi jam diris kelkajn fojojn kaj servu kiel resumo kion mi enhavigis en mia pasinta artikolo “Mi pardonpetas...”, verkita jam antaŭ kelkaj monatoj. Tamen, hodiaŭ mi emas sidiĝi kaj denove iomete verki. Ŝajnas kiel deziro fari ion kio helpu min senti min pli senpezigita, kaj intelekte kaj morale.

Ĉi-foje mi decidis enfokusiĝi en demando kiun mi faras al mi de mia junaĝo: por kio utilas, ke scienco antaŭeniras, ke pozitivaj aĵoj estas konstruitaj, ke oni celas krei pli justan kaj pli belan mondon se, iam ajn, povos alveni “malamika” armeo kaj ĉion detruos en tre kurta tempo? Por kio utilas tiom kaj tiom da jaroj da strebo, da progreso, da celo, ke kaj racio kaj bono venku sur intelekta blindeco, se ankoraŭ restas perfekte laŭleĝe, ke bomboj estu faligitaj sur loĝantaroj, loĝejoj kaj kamparoj...? Kiucele  oni volas sendi spacan ŝipon al Marso, se ĉi tie ni estas tute nekapablaj solvi eĉ ne unu solan militon? Ĉu vere registraranoj kaj mezaj civitanoj - ĉu riĉaj aŭ malriĉaj- tion ne vidas...?

Ie, pro iu grava kialo...

Ja evidentas, ke la mondo iĝas ofte neloĝebla loko kaj ke estas neeviteblaj tiuj naturaj katastrofoj kiujn ni ĉiuj konas. Sed tio, ke aviadilo malŝarĝu bombon sur “celo” (ĉu civila, ĉu armea, ĉar fine la viktimoj estos ĉiukaze homoj), jen io tute evitebla. Se ni tion ne vidas tiel, oni devas esti certaj ke ni estas tre sensciaj kaj ke, kiel intelekta specio, ni tute fiaskis. Kaj hodiaŭe, al mi tio malplej bona ne estas ke la homaro kreis strukturon socia-politikan absurdan, kruelan kaj memdetrueman; tio malplej bona estas ke ŝajnas ke neniu (eĉ ene de “progresemaj” sintenoj) kapablas vidi ke por eliri tian situacion alia konstruaĵo devas nepre esti farita, sur aliaj bazoj. Ni iru ĝis la komenco.

Vivo en nia planedo aperas post longa evoluo kiu povas nur esti komprenata sin turnante al tiuj streboj kiujn scienco daŭre faras -tra generacioj kaj jarcentoj-  celante doni racian respondon al tiuj duboj kiujn iu ajn mortonta estaĵo starigas al si tra sia vivo. Kaj ĉio estas tiel kaj tiom kompleksa, ke eĉ scienco ne kapablos klarigi nek solvi multajn el la duboj kiujn ĉi-rilate ni starigas al ni. Laŭ geologia kronologio, la homo sapiens (ĉu vere sapiens signifas saĝan...?) aperas je la fino de la rakonto. La ekzistado de tiu ĉi nova specio estas verdire tre simila al tiu de iu ajn alia vivanta estaĵo havinta iom da intelekto kaj iam ekzistinta. Tio estas, per granda peno ĝi provas kompreni kiun rolon ĝi faras ĉi tie, kaj provas adaptiĝi al la medio kiu ĉirkaŭas ĝin, kaj luktadas direkte al sia postvivado. Post longa evoluo, ĝi fine vivas en socio kaj starigas politikajn instituciojn kiuj celas reguli la internan kunvivadon ene de ĉiu grupo kaj ankaŭ establi la rilatojn al aliaj eksteraj grupoj. Kun la celo helpi sin ĉe la lukto al postvivado, ĉiu nova socio kiu naskiĝas -aŭ, se prefere, ĉiu nova civilizacio- sentas ke oni bezonas helpon de transcendaj superaj estaĵoj (gedioj, gediaĵoj, ĉiuspecaj fantomoj); kaj ĝi ankaŭ sentas ke oni bezonas forĝi la ideon de grupa unueco fronte al eventualaj eksteraj malamikoj kiuj povus ataki ĝin. Tiamaniere stariĝas la kastoj pastra kaj milita. Kaj ĉio povus esti resumita pere de devizoj kiaj “Dio, patrujo, reĝo”, Ĉio por la patrujo“, “Patrio aŭ morto”, “Patrio, socialismo kaj venko” kaj aliaj similaj trempitaj de grandaj vortoj kiuj havas ion komunan: oni avertas kaj oni pravigas ke, se la kazo alvenos, oni uzos perforton por venki tiun kiu pensas malsame ol ni, por venki, do, nian malamikon. 

Sed, kiu estas tiu malamiko? Jes, mi jam scias ke eblas multaj specoj de malamikoj, dependante ĉu oni staras antaŭ batalo nacio-identiga, religia, ekonomia, socia, sporta... Kaj jen mi alvenas al tiu punkto kiun mi celas atingi, kaj mi starigas novan demandon, kiu fakte enhavas kelkajn kunigitajn: Ĉu vere ni ne povas vidi ke oni povas konstrui nenion (tutcerte nenion) pere de luktado de iuj kontraŭ aliuloj; ke absolutaj veraĵoj -tiuj kiuj ŝajne pravigas perforton- ne ekzistas; ke se oni ne remas je la sama direkto oni ne povas alveni ĝis la haveno celata?

Malfeliĉe, la historia socialismo (je ties diversaj tendencoj kaj manieroj aplikiĝi ĉe la praktiko) malkapablis liberiĝi el certaj ŝarĝoj kaj balastoj, kio senrajtigas ĝin plue sin proponi antaŭ la homara historio kiel decan opcion por la estonteco. Efektive, tiuj socialismaj landoj daŭre stimulis patriotismon kaj daŭre fabrikis armilojn. Kaj, kvankam principe oni ne plu kredis je Dio, oni igis marksismon religio, kaj ĉiu alineo el Das Kapital iĝis absoluta vero. Oni interŝanĝas iun blindecon por alia; sed oni daŭre restas blinda. Ĉar ni daure ne rimarkas ke niaj plej radikaj instinktoj, se ne sufiĉe regataj, alvenigos nin al perforto, detruo kaj verŝado de sango (aliula, sed foje ankaŭ propra sango) cele defendi tre justajn proponojn pri kiu ni estas ege konvinkitaj. Sed oni devas klare kompreni, ke tiu nura revolucio kiu validos estos tiu kiu baziĝos sur racio, rezonado, modereco, amo kaj deziro pri paco. Se tiuj elementoj ne estos uzataj, tiu revolucio ne validos. Punkto!

Ĉiutage mi tristiĝas pro tio, ke mi vidas ke eĉ tiuj plej progresemaj NRO-j ne kapablas vidi preter siaj nazoj. Por ekzemplo, Kuracistoj sen landlimoj (france: Médecins sans Frontières) petas ke oni ne bombu hospitalojn, se mi vidas nenion rilate la eblecon bombi aliajn celojn; Save the Children (angle por: Savu la infanojn) ege emfazas tion, ke infanoj ne estu viktimoj ĉe militaj konfliktoj, sed mi ne vidas ke ili menciu aliajn eblajn viktimojn; kaj ĉiuj organizoj kiuj luktas kontraŭ subgrundaj minoj aŭ kontraŭ atomaj armiloj ŝajne forgesas ke ankaŭ normalaj armiloj mortigas kaj detruas egalmaniere aŭ je tre simila maniero. Sed, ĉu vere ili ne vidas tion...? La solvo kiun oni proponu devas esti -almenaŭ teorie- ĝenerala kaj por ĉiuj. Ĉar se ĝi ne estas tia, ĝi ne taŭgos.

Mi ege deziras ke iun tagon la organizo Unuiĝintaj Nacioj alrigardu tiajn aferojn same kiel mi ilin alrigardas. Kaj ke ĝi eknomiĝu io kiel Organizo de Unuiĝintaj Homoj; kaj ke ni komprenu ke tiuj popoloj iel subpremataj ne ĉesos esti tiaj pere de la kreado de nova ŝtato, kun ties landlimoj, armeo, leĝoj pri eksterlandaneco kaj  seĝo ĉe UN. Ne plu estos subpremataj popoloj kaj ne plu estos maljustaj kaj senutilaj mortoj (inkluzivante tiujn de tiuj migruloj kiu mortas dum la vojo por alveni al pli bona vivo) tiam, kiam pere de la edukado oni malmuntu la absurdan konstruaĵon kiu kondukis nin al tiu loko kie ni restas de antaŭ miloj da jaroj, kaj kiu ŝajnas ne havi eliron.

Kaj al tiuj grandaj imperioj, ne gravas je kiu speco ili apartenas, mi memorigas la konatan latinan proverbon, kiun mi ege ŝatas: Sic transit gloria mundi (Tiel preter-iras la monda gloro). Tiuj imperioj neniam devus esti ekzistintaj, sed ili ne pridubu la jenon: ili falos.

Mi salutas vin ĉiujn ĝislarevide. Mi revenas al mia ĉambro-angulo, kun miaj kvar kolorkrajonoj kaj miaj malmultaj libroj.

               Ĉu ne estas pli bone tiel...?

---------------

Teksto en la hispana: https://sicmihiplacet.blogspot.com/2025/08/pero-de-verdad-que-no-lo-ven.html

 Pri Blas Infante kaj la Andaluzia himno

 

Antaŭa baza enkonduko

La Andaluzia aŭtonoma regiono estas vasta lando-spaco situanta sude de Hispanio, kies surfaca areo estas je pli ol 87000 km². Ĝi konsistas el ok provincoj kaj ĝia enloĝantaro atingas la nombron je pli ol 8’6 milionoj. Kiel supozeble, Andaluzio havas sian proprajn simbolojn, forĝitajn tra kelkaj jarcentoj de konstruado de ĝia identeco. Verdire, oni devas atendi ĝis ĉirkaŭ 1920-1930 por klare vidi tiujn simbolojn firme establitaj. Meze de tiuj procezoj elstaras la figuro de Blas Infante Pérez (1885-1936), andaluza advokato, notario, eseisto, plur-faka klerulo*. Estis li kiu difinis la flagon (verda kaj blanka), la blazonon (surbaze de la mita Herkulo) kaj la himnon**. Ekde 1981, en ĉiu 28-a de februaro estas celebrata la festa Tago de Andaluzio. Tiu dato estis fiksita memore al la referendumo pri aŭtonomeco okazinta en la regiono la 28-an de februaro de 1980.

* Pri Blas Infante -historie konata kiel la Patro de la andaluzia naciismo- direndas ke li naskiĝis en la vilaĝo Casares (elp. kasares, provinco Malago) en 1885 kaj estis paf-mortigita en aŭgusto de 1936, fare de la ribeluloj de la armea puĉo kiu okazigis la Hispanan enlandan militon. Blas Infante apartenis al mezbonhava etburĝa familio; li estis grava intelektulo, eseisto, advokato kaj notario. Lia plej grava verko estas eble Ideal andaluz (1915, Andaluza idealo). Tra sia vivo, li interesiĝis pri multaj diversaj kulturaj aferoj. Inter kelkaj aliaj lingvoj, li lernis la araban kaj Esperanton. Tutcerte, li neniam estis aktiva esperantisto, tamen oni scias ke, sub influo de kelkaj amikoj siaj (ekzemple, la posta deputito de la hispana parlamento, la arkitekto Francisco Azorín Izquierdo) li eklernis la zamenhofan ĉirkaŭ 1920, kaj ke li estis membro de UEA en 1922 kaj 1923. Kiel tragedia kuriozaĵo, la horloĝo kiun li surhavis la tagon de lia murdo estis fabrikita de la svisa horloĝa entrepreno Movado, kutime uzataj de la esperantistoj en tiuj jaroj. Aldone, en lia persona biblioteko aperis 14 libroj en la lingvo internacia. 

**Kompreneble, ne estas la celo de tiu ĉi mallonga eseo profunde analizi tiujn aferojn. Tamen, almenaŭ mi diru ke ŝajnas ke la koloroj blanka kaj verda estis elektitaj pro diversaj kialoj: verda estas la koloro de la kamparoj, blanka tiu de la andaluzaj tipaj vilaĝaj domoj; verda estas la koloro de la espero, blanka estas tiu de la paco. Aldone, ne mankas iom mitaj historiaj ligiloj al standardoj de la islama epoko, ĉefe al tiu de la kalifo Jakub al-Mansur (1160-1199). Pri la blazono, estis ĝi dezajnita de Blas Infante mem, surbaze de la la Kadiza blazonŝildo, kie du dresitaj leonoj aperas ambaŭflanke de la heroo Herkulo kaj ties kolonoj, laŭtradicie situintaj ĉe la mar-kolo de Ĝibraltaro. 

Pri la Himno

Ja la plej grava motivo de tiu ĉi artikolo estas la esperantigo de la Andaluzia Himno, kio alvenis al mia kapo post la peto de iu samideano korekti tradukon faritan de li. Tiam mi decidis fari mian propran tradukon, kune kun tiu ĉi enkonduka eseo. La teksto de la andaluzia himno estis verkita de Blas Infante en 1933, kaj ĝi estis adaptita al la melodio de tiutempa popola religia kanto, nome Santo Dios (Sankta Dio). La muzikaj notacioj (kaj por piano, voĉo kaj bando) estis faritaj de la sevila orkestrestro José Castillo Díaz. Tiu komponaĵo iĝis la oficiala himno de la regiono en 1982.

El nura politika vidpunkto, direndas ke Blas Infante establis la bazojn de la andaluzia naciismo, sed direndas ke li samtempe estis konvinkita homaranisto, kiu nur konceptis andaluciismon kiel parton de sia amo al la tutmondaj homaj grupoj. Tutcerte, Infante estis homo el maldekstraj ideoj, proksimaj al anarkiismo, socialismo, federaciismo kaj aliaj tiutempa movadoj. Pli specife, li ege zorgis pri la penigaj kaj suferigaj sklavecaj laboraj kondiĉoj de la andaluzaj kamparaj tag-laboristoj, kaj estis unu el siaj plej gravaj celoj plibonigi tiujn neakcepteblajn ekspluatajn kondiĉojn, se necese, pere de la komunigo de agraj terenoj. 

 Kaj nun mi jene prezentas mian tradukon. Mi diru, ke mi preferis traduki iom libere kelkajn partojn, respektante la animon de la teksto, sed samtempe elektante kaj adaptante kelkajn vortojn, silabojn kaj esprimojn, kun la celo ke ĝi povu esti kantata, se tion oni deziras. Do, iu "adaptiĝinta taŭga longo" de la frazoj estas preferata al la nura laŭlitera traduko. Subaj pied-notoj* montros la ĉefajn "licencojn" faritajn de mi.

----------------------------------------------

La standardo blanka kaj verda

post milit' jarcenta revenas

je dir' de pac' kaj espero

sub la sun’ de nia tero

Andaluzoj, ree venu al star’!

Estu al vi ter’ kaj liberec’!

Estu por Andaluzi’ libera

kun hispanoj kaj ja la homar’!

Ni, andaluzoj, deziras

brave esti tio, kio ni estis

lumaj homoj kiuj, al ĉiu homo

pri anim’ homa provizis

Andaluzoj, ree venu al star’!

Estu al vi ter’ kaj liberec’!

Estu por Andaluzi’ libera

kun hispanoj kaj ja la homar’!

----------------------------------------------------------------------

*Pied-notoj:

- Pro metrika kialo -sed ankaŭ pro plia soleneco- "standardo" estas preferita al "flago" (bandera).

- Ree venu al star'. Originale: levantaos, kio pli ĝuste estus esperantigita per la vorto "stariĝu". Tamen, enkadrigi tie la vorton stariĝu tute malebligus kaj rim(iĝ)on kaj verso-longon.

- Cele eviti la uzadon de la akuzativo -kio ege malfaciligus eventualan rimojn- estas uzata "estu al vi" anstataŭ la pli laŭlitera "petu teron kaj liberecon" (Pedid tierra y libertad).

- Ekzistas pli revoluciema versio kiu forigas la mencion pri Hispanio, kaj anstataŭigas ĝin per la vortoj "Por... la popoloj kaj la homaro" (Por... los pueblos y  la humanidad)

- Kiel resumo de lia bela idearo, sciu ke li iam skribis tiujn du frazojn:

    "Mia naciismo, antaŭ ol andaluza, estas homara" (Mi nacionalismo, antes que andaluz, es humano)

  "Ni ne estas proletoj nek burĝoj. Nur homoj" (No somos proletarios ni burgueses. Simplemente hombres)