Pri Blas Infante kaj la Andaluzia himno

 

Antaŭa baza enkonduko

La Andaluzia aŭtonoma regiono estas vasta lando-spaco situanta sude de Hispanio, kies surfaca areo estas je pli ol 87000 km². Ĝi konsistas el ok provincoj kaj ĝia enloĝantaro atingas la nombron je pli ol 8’6 milionoj. Kiel supozeble, Andaluzio havas sian proprajn simbolojn, forĝitajn tra kelkaj jarcentoj de konstruado de ĝia identeco. Verdire, oni devas atendi ĝis ĉirkaŭ 1920-1930 por klare vidi tiujn simbolojn firme establitaj. Meze de tiuj procezoj elstaras la figuro de Blas Infante Pérez (1885-1936), andaluza advokato, notario, eseisto, plur-faka klerulo*. Estis li kiu difinis la flagon (verda kaj blanka), la blazonon (surbaze de la mita Herkulo) kaj la himnon**. Ekde 1981, en ĉiu 28-a de februaro estas celebrata la festa Tago de Andaluzio. Tiu dato estis fiksita memore al la referendumo pri aŭtonomeco okazinta en la regiono la 28-an de februaro de 1980.

* Pri Blas Infante -historie konata kiel la Patro de la andaluzia naciismo- direndas ke li naskiĝis en la vilaĝo Casares (elp. kasares, provinco Malago) en 1885 kaj estis paf-mortigita en aŭgusto de 1936, fare de la ribeluloj de la armea puĉo kiu okazigis la Hispanan enlandan militon. Blas Infante apartenis al mezbonhava etburĝa familio; li estis grava intelektulo, eseisto, advokato kaj notario. Lia plej grava verko estas eble Ideal andaluz (1915, Andaluza idealo). Tra sia vivo, li interesiĝis pri multaj diversaj kulturaj aferoj. Inter kelkaj aliaj lingvoj, li lernis la araban kaj Esperanton. Tutcerte, li neniam estis aktiva esperantisto, tamen oni scias ke, sub influo de kelkaj amikoj siaj (ekzemple, la posta deputito de la hispana parlamento, la arkitekto Francisco Azorín Izquierdo) li eklernis la zamenhofan ĉirkaŭ 1920, kaj ke li estis membro de UEA en 1922 kaj 1923. Kiel tragedia kuriozaĵo, la horloĝo kiun li surhavis la tagon de lia murdo estis fabrikita de la svisa horloĝa entrepreno Movado, kutime uzataj de la esperantistoj en tiuj jaroj. Aldone, en lia persona biblioteko aperis 14 libroj en la lingvo internacia. 

**Kompreneble, ne estas la celo de tiu ĉi mallonga eseo profunde analizi tiujn aferojn. Tamen, almenaŭ mi diru ke ŝajnas ke la koloroj blanka kaj verda estis elektitaj pro diversaj kialoj: verda estas la koloro de la kamparoj, blanka tiu de la andaluzaj tipaj vilaĝaj domoj; verda estas la koloro de la espero, blanka estas tiu de la paco. Aldone, ne mankas iom mitaj historiaj ligiloj al standardoj de la islama epoko, ĉefe al tiu de la kalifo Jakub al-Mansur (1160-1199). Pri la blazono, estis ĝi dezajnita de Blas Infante mem, surbaze de la la Kadiza blazonŝildo, kie du dresitaj leonoj aperas ambaŭflanke de la heroo Herkulo kaj ties kolonoj, laŭtradicie situintaj ĉe la mar-kolo de Ĝibraltaro. 

Pri la Himno

Ja la plej grava motivo de tiu ĉi artikolo estas la esperantigo de la Andaluzia Himno, kio alvenis al mia kapo post la peto de iu samideano korekti tradukon faritan de li. Tiam mi decidis fari mian propran tradukon, kune kun tiu ĉi enkonduka eseo. La teksto de la andaluzia himno estis verkita de Blas Infante en 1933, kaj ĝi estis adaptita al la melodio de tiutempa popola religia kanto, nome Santo Dios (Sankta Dio). La muzikaj notacioj (kaj por piano, voĉo kaj bando) estis faritaj de la sevila orkestrestro José Castillo Díaz. Tiu komponaĵo iĝis la oficiala himno de la regiono en 1982.

El nura politika vidpunkto, direndas ke Blas Infante establis la bazojn de la andaluzia naciismo, sed direndas ke li samtempe estis konvinkita homaranisto, kiu nur konceptis andaluciismon kiel parton de sia amo al la tutmondaj homaj grupoj. Tutcerte, Infante estis homo el maldekstraj ideoj, proksimaj al anarkiismo, socialismo, federaciismo kaj aliaj tiutempa movadoj. Pli specife, li ege zorgis pri la penigaj kaj suferigaj sklavecaj laboraj kondiĉoj de la andaluzaj kamparaj tag-laboristoj, kaj estis unu el siaj plej gravaj celoj plibonigi tiujn neakcepteblajn ekspluatajn kondiĉojn, se necese, pere de la komunigo de agraj terenoj. 

 Kaj nun mi jene prezentas mian tradukon. Mi diru, ke mi preferis traduki iom libere kelkajn partojn, respektante la animon de la teksto, sed samtempe elektante kaj adaptante kelkajn vortojn, silabojn kaj esprimojn, kun la celo ke ĝi povu esti kantata, se tion oni deziras. Do, iu "adaptiĝinta taŭga longo" de la frazoj estas preferata al la nura laŭlitera traduko. Subaj pied-notoj* montros la ĉefajn "licencojn" faritajn de mi.

----------------------------------------------

La standardo blanka kaj verda

post milit' jarcenta revenas

je dir' de pac' kaj espero

sub la sun’ de nia tero

Andaluzoj, ree venu al star’!

Estu al vi ter’ kaj liberec’!

Estu por Andaluzi’ libera

kun hispanoj kaj ja la homar’!

Ni, andaluzoj, deziras

brave esti tio, kio ni estis

lumaj homoj kiuj, al ĉiu homo

pri anim’ homa provizis

Andaluzoj, ree venu al star’!

Estu al vi ter’ kaj liberec’!

Estu por Andaluzi’ libera

kun hispanoj kaj ja la homar’!

----------------------------------------------------------------------

*Pied-notoj:

- Pro metrika kialo -sed ankaŭ pro plia soleneco- "standardo" estas preferita al "flago" (bandera).

- Ree venu al star'. Originale: levantaos, kio pli ĝuste estus esperantigita per la vorto "stariĝu". Tamen, enkadrigi tie la vorton stariĝu tute malebligus kaj rim(iĝ)on kaj verso-longon.

- Cele eviti la uzadon de la akuzativo -kio ege malfaciligus eventualan rimojn- estas uzata "estu al vi" anstataŭ la pli laŭlitera "petu teron kaj liberecon" (Pedid tierra y libertad).

- Ekzistas pli revoluciema versio kiu forigas la mencion pri Hispanio, kaj anstataŭigas ĝin per la vortoj "Por... la popoloj kaj la homaro" (Por... los pueblos y  la humanidad)

- Kiel resumo de lia bela idearo, sciu ke li iam skribis tiujn du frazojn:

    "Mia naciismo, antaŭ ol andaluza, estas homara" (Mi nacionalismo, antes que andaluz, es humano)

  "Ni ne estas proletoj nek burĝoj. Nur homoj" (No somos proletarios ni burgueses. Simplemente hombres)

 

 

 

 Mi pardonpetas...

(Mi ne celas ke oni konsentu kun mi. Tamen, foje mi bezonas esprimi tion, kion mi sentas)

Tiuj kiuj konas min scias ke jam de antaŭ multaj jaroj mi vivas preskaŭ enfermita hejme, kun malofta kontakto kun la ekstera mondo. La procezo ĝis alveni al tiu ĉi punkto estis malrapida, kaj mi kalkulas ke ĝi komencis pli malpli antaŭ dudek jaroj. Tamen, mia izoliĝo ne estas kompleta, ĉar mi devas diri ke mi pagas miajn impostojn, (kion mi faras plezure), ke mi regule laboras en mia laborejo, ke mi tenas stabilan rilaton kun mia familia rondo, kaj ke mi ankaŭ havas sporadan kontakton kun kelkaj malnovaj amikoj miaj. Sed jam de antaŭ jardekoj mi ne kunestas en laborejaj kunvenoj, nek partoprenas en celebraĵoj, nek en sociaj kaj politikaj eventoj; kaj jam de antaŭ longe mi preferas ne vojaĝi kaj ne iri al hoteloj cele ne kontribuaĉi en la detruo de la natura medio; kaj de antaŭ ĉirkaŭ tri jaroj mi uzas amaskomunikilojn ege malofte. Se mi povus, mi iĝus nevidebla tiel, ke neniu povis min vidi.  Kaj ne tial, ke la homoj kun kiuj mi kundividas la mondon havas nenion utilan al mi, sed pli bone tial, ke mi estas certa ke mi havas nenion utilan por doni al ili. Mi volas ĝeni neniun. Mi tion diras humile kaj sincere. Kial, do, ni disipu nian tempon...?

Direndas, ke kiam mi estis juna mi ege ŝatis ĝui amikecajn rilatojn, socian vivon; mi ŝatis futbalon kaj la ceterajn sportojn; mi ege deziris vojaĝi, ŝategis legi, ekkoni novajn aĵojn...Hodiaŭe, male, mi preferas resti sola kaj dediĉi min -preskaŭ kaŝeme- al desegnado kaj al iu alia sporada ŝatokupo.

Tiu Lev Tolstoi el siaj lastaj viv-jaroj (kiam sia tuta junula idearo jam disfalis kaj tiam li alvenis ĝis ideaj pozicioj kiujn plejparte hodiaŭ mi kunsentas) iam diris ke la mondo ŝajnis al li tiom absurda kaj kruela, ke tutcerte, aŭ li estis frenezulo aŭ male estis frenezuloj tiuj kiuj estis kreinta tian mondon. En tiu ĉi momento de mia vivo -estante mi jam iom maljuna- mi ne ŝatas atribui ideologian etikedojn, kaj ankaŭ ne ŝatas atribui tiajn etikedojn al mi mem. Tamen, mi pensas ke -same kiel tiu lastamomenta Tostoi- mi navigas tra la maroj de anarkiismo kaj pacifismo*, kvankam, male al Tolstoi, mi ne turnas min al kristanaj idearoj nek al ali-religiaj idearoj, sed preferas ŝipiri tiujn marojn surbaze de la esplorado, analizado kaj komprenado de la kondutoj kaj de individuoj kaj de kolektivoj. Kaj por atingi la komprenadon de tiuj kondutoj mi turnas min precipe -fakte, preskaŭ ekskluzive- al scioj eltiritaj el kelkaj scienco-fakoj kiujn mi konsideras esencaj tiucele: psikologio, biologio kaj ĥemio**. Ho, kiom multe mi bedaŭras ne esti dediĉinta min iom pli al sciencoj kaj iom malpli al beletro! Ĉar, tutcerte, cele kompreni la mondon kiu ĉirkaŭas min, estis al mi tute senutilaj tiuj konceptoj enhavigitaj en fakaj libroj pri juro, filozofio, religio, etiko, historio... Male, estis al mi ege utile kompreni kio estas la bazaj instinktoj (precipe tiuj al postvivado, al adaptiĝo al la ĉirkaŭanta medio, al reproduktiĝo), kiamaniere funkcias lernado (kaj mallernado), kaj kian rolon ludas hormonoj kaj cerbaj konektoj en nia ĉiutaga konduto.

* Ni, tiuj kiuj navigadas tra tiom apartaj ideologiaj maroj, kutime ne trovas taŭgajn motivojn por partopreni en balotado kiam tio okazas en nia ĉirkaŭaĵo. Vidu, kie io simila okazus se al iu ulo ideologie kontraŭa al taŭro-luktado oni ofertus ricevi senpagan enir-bileton -laŭ sia prefera elekto- al unu el la taŭroluktaj spektakloj planitaj dum la lokaj festaj tagoj de lia urbo; tutcerte, tiu ulo elektos neniun el tiuj enir-biletoj, ĉar neniu el la spektakloj ofertataj plaĉus al li!

** Ja evidentas ke tiuj scio-fakoj kiuj pritraktas homan konduton tute ne takseblas kiel ekzaktaj sciencoj. Tamen, vidu ke ekzemple meteologio ankaŭ ne estas tia scienco kaj, malgraŭ tio, iu ajn inteligenta homo pli fidus je la veter-prognozo farita de la sialanda oficiala meteologia servo ol je la prognozo farita de iu amika najbaro. Ĉe tiu ĉi nia pritraktata afero, tiuj scienco-fakoj kiuj esploras homan konduton estas sufiĉe taŭgaj por proponi racian eksplikon al tiaj demandoj kiaj la jenaj: kial okazas seksaj agresoj, kial tiom multe da homoj suferas pro mania dependo al drogoj aŭ al vet-ludado, kial militoj eksplodas kaj daŭras, kial homoj kredas je dioj -aŭ je divenistoj- kaj kial okazas tiaj eŭforiaj celebradoj ĉe la sportaj sukcesoj de niaj preferataj teamoj. Aldonante alian ekzemplon, la tiel nomataj “ĉefaj pekoj” (avareco, pigreco, glutemo, seksemo...) havas biologian klarigon, kaj ne devas esti rigardataj el religia star-punkto, kie iu dio (kiu ne ekzistas...) donos al oni premion aŭ punon, depende de la specifaj konduto kaj persono. 

Mi pensas ke ne valoras la penon krei nek daŭre teni edukan kaj socian sistemon kie oni ne pridubos kelkajn “verojn” kiuj estas konsiderataj absolutaj kaj netuŝeblaj, sed kiuj, laŭ mia opinio, estas eraraj kaj kontraŭefikaj; precipe kaze ke ni vere deziras krei mondon regatan de inteligento kaj ne de senscio kaj fi-trompo, mondon kiu funkciu baze de sereneco kaj ne baze de nebridata kaj primitiva biologia impulso. 

“Mi pardonpetas...” estas la titolo de tiu ĉi mallonga artikolo, de tiu ĉi kvazaŭ ideologia testamento. Okazas ke mi pardonpetas tial, ke mi ne povas akcepti serion da veraĵoj kiuj estas transdonataj al  ĉiuj generacioj -foje eĉ dum jarmiloj. Mi pardonpetas pro tio, ke mi ne deziras partopreni en la socia vivo, nek deziras partopreni en babiladoj kaj kunvenoj, eĉ ne kun amikoj. Ĉar mi povas transdoni nenian utilan ideon al iu mondo kiu konsideras taŭgaj kaj netuŝeblaj -inter multaj aliaj- asertaĵojn kiel la jenajn:

- “Privata proprieto estas elnatura rajto”. Laŭ mia konsidero, post multaj jaroj da objektiva analizado, privata proprieto estas rabo aŭ, almenaŭ, ŝtelo. Kiun oni rabas, kiun oni ŝtelas? La tutan kolektivon. Ni imagu la diferencon inter mondo kun privataj plaĝoj kaj mondo kun publikaj plaĝoj. Kiu el ambaŭ opcioj ŝajnus al ni pli justa...?

- “Legi librojn kaj utiligi kulturaĵojn estas ĉiam utile kaj konvene”. Tio dependas. Ne ĉiam. Fakte, oni ne devus legi librojn nek oni devos konsumi kulturaĵojn kiuj subtenas opiniojn racismajn perfortemajn, pri-sciencajn negismajn, sklavismajn, ŝovinismajn... Ĉu estus konvene legi la Hitleran Mein Kampf? Verdire, mi pensas ke pli ol duono de la kulturaĵoj estas abomenindaj.

- “Konkurenco estas la baza principo por socia antaŭeniro”. Baza eraro kiu kondukas al kreado de socioj kaj homoj kiuj porĉiame suferas pro streĉo, maltrankvilo kaj angoro. Eraro kiu estos ankaŭ la kultiva buljono kiu okazigos ĉiuspecajn perturbojn kaj perfortojn. Kiam, do, estos instruata en lernejoj tio, ke kunlaboro estas ĉiam pli konvena ol konkurenco..? 

- “Konstanta ekonomia kreskado esta esenca celo ĉe ĉiu ajn ekonomia sistemo”. Jen ideo proksima al tiu vidita ĵus antaŭe, kaj same absurda kaj kontraŭefika kiel ĝi. Se celante daŭre kreski devas ni forhaki kaj/aŭ bruligi la tutan Amazonan foreston: ĉu ni daŭre kresku aŭ ĉu ni haltu kaj pensu...?

- “Sporto estas io bona, konsilinda kaj necesa por socia progreso kaj bonstato”. Ĉe tiu ĉi punkto ĉiuj konsentas, kaj dekstruloj, centruloj aŭ maldekstruloj; kaj norduloj aŭ suduloj. Oni multe parolas pri la t. n. “sporta etiko”, sed ŝajnas ke neniu haltas kaj ekpensas pri kio vere temas tiu ŝajne bonfaranta ideo. Por tiuj kiuj ankoraŭ tion ne rimarkis, tiu “sporta etiko” naskiĝas el la ideo ke la ĉefa celo ĉe ĉiu ajn sporto-farado (ĉe ĉiu ajn, eĉ ĉe ŝako) estas venki rivalon, estas provi ĉiam venki, kaj des pli bone se tion oni atingas per la montrado de granda supereco. Se ne estas rivalo, kiun oni devos superi, ne estas sporto. Temas pri nepra kondiĉo. Agnoskendas, ke ĉe la konkuro-luktado ja kelkaj reguloj devas esti respektataj, kaj ke oni instruas al sportuloj pri la konscienco de la t. n. “honesta ludado” kaj la respekto al kontraŭulo. Tamen, la nepra celo estas suriri la podion, pruvi tion, ke oni estas pli rapida, pli alta, pli forta ...ol la ceteruloj (citius, altius, fortius). Ni troviĝas antaŭ vanteco -en ĉiuj ties sencoj- uzata kiel institucio, vestita de ceremonia vesto kaj ricevanta la ĝeneralajn subtenon kaj aplaŭdon. Se ne paroli pri tio, ke sportoj kiaj boksado kaj aŭtomobilismo aspektas al mi veraj obscenaĵoj; sammaniere, obscenaj kaj neakcepteblaj aspektas al mi tiuj milionecaj profitoj akiritaj de kelkaj homoj per sporto, profitoj kiuj (ree kaj ĉiame) devenas el la kolektiva kaj socia havaĵo. Kiam, do, oni kontestos tiun kompletan absurdaĵon? Neniam.

- “Kelkaj militoj estas neeviteblaj”*; “fabriki kaj/aŭ vendi armilojn estas tiel respektinda negoco kiel iu ajn alia”; “se necese, oni turnos sin al uzado de perforto por defendi niajn landlimojn, kiuj estas sanktegaj”*. Malmulte direndas antaŭ tiaj asertoj, tiom stultaj, brutalaj kaj disvastigitaj, eĉ meze de “progresemaj” homoj. Mi apliku la samajn adjektivojn por tio, kio estis foje legita de mi: “fabriki armilojn estas bone, inter aliaj kialoj, pro tio, ke oni havigas labor-postenojn al homoj”. Nu, nenio aldonendas; ankaŭ ĉi tie mi pardonpetas, ĉar mi tion ne komprenas nek konsentas.

* Neevitebla estas tertremo, aŭ vulkana erupcio, aŭ cunamo. Tamen, ĉiuj ajn militoj povas esti evitataj; sufiĉus kompreni ke pacema solvo estas ĉiam preferinde, eĉ por tiu partio pli forta en la batalo. Rilate al landlimoj, kvankam oni provas nin konvinki alisence, temas pri imagaj linioj, tiel imagaj kiel dioj kaj diaĵoj. Ho, aj, kiom da morto kaj detruo -dum jarmiloj!- por (kaj pro) defendi tiajn senutilajn inventaĵojn, proprajn de sen-inteligenta mondo! Sed, ankaŭe kaj domaĝe, nenio el tio estas instruata en lernejoj.

La listo povus esti pli longa. Sed mi preferas ĉesi ĉi tie. Sufiĉas. Ĉe iu ajn amaskomunikila novaĵa programo aŭ debato, ĉe ĉiu ajn interamika babilado, preskaŭ ĉiuj partoprenantoj konsentas pri tio ĉio ĵuse vidita supre. Mi bone akceptas ke ili daŭre parolos kaj disputos. Mia opinio estas ke, fakte, ili pensas je tre similaj manieroj. Mi preferas teni min flanke, aparte, sendispute. Ili gajnis, mi malpravas.

Cetere, ŝajnas ke alvenas la momento por alia siesto... Mi salutas vin ĉiujn.

Simpla muta naturo. Ofte, "malpli estas pli..."

 BaRok’-Projekto: aparta elstara propono

Antaŭ kelkaj semajnoj mi sentis emon (eĉ deziron!) prezenti al LF artikolon pri iu esperanta muzika afero. Verdire, jam de antaŭ iom longa tempo mi ne tre aliras la esperantan muzikan planedon. Mi ne celas diri ke mi ne aprezas nian muzikon; tute simple, aliaj taskoj okupadis mian menson.

Tiam, baldaŭ, la demando alvenis: pri kiu esperanta artisto aŭ stilo mi verku? Post iom da pripensado, mi establis kelkajn kondiĉojn plenumendajn de tiu (aŭ tio) elektota. Tiel, devus esti artisto aŭ ensemblo kiu komponas siajn proprajn pecojn, kantas, ludas instrumenton, havas apartan proponon kaj atingas kvaliton kompareblan al tiu de gravaj internaciaj muzikaj nomoj. Eble mi fiksis tro da kondiĉoj, eble ne; sed tutcerte, tiu aspekto kiun mi trovis plej malfacila por fari mian elekton estis tiu pri “aparta propono”. Mi ja ne celis signifi proponon specialan, ekstravagancan, bizaran, strangan, unikan, tute propran... Ne, mi nur celis “apartan” en la tria senco enhavita en la PIVa difino: “ne ordinara...”. Kaj mi tute agnoskas ke temas pri tre subjektiva afero, ĉar io kio estas ne-ordinara por iu homo povas esti tute banala por alia. Do, mi lasu tiun iom senutilan debaton kaj eniru en la kerno.

Kvankam mi fine decidis verki pri la brazila ensemblo BaRok’-Projekto, mi volus profiti la okazon por, antaŭe, almenaŭ iom skribi pri la aliaj nomoj kiujn mi konsideris kiel eblaj taŭgaj elektoj por tiu ĉi mia kontribuo al la esperanta muziko. Foje temas pri personoj, foje pri grupoj, foje pri iu specifa disko, foje eĉ pri unu sola kanto. Jen tiuj de-mi-ŝatataj sed ne-elektitaj nomoj kaj proponoj:

1.- Rêverie: italoj el Milano kiuj proponas diversajn neordinarajn stilojn, kiuj povus esti resumitaj per la esprimo “etnoprogresiva muziko”. Rêverie estas ensemblo fondita de Valerio Vado (gitaro, klavaro, voĉo) en 1996, kiu kantas en kvar lingvoj (itala, friula, angla, esperanto) kaj kies plej grava aliro al Esperanto estas la duobla albumo Revado (2011).

2.- Kaj tiel plu: katalunoj kiuj ludas precipe mezepokan kaj renesancan muzikaĵojn el Katalunio kaj ankaŭ el aliaj najbaraj regionoj. Ekde 1989 ili daŭre turneas tra Esperantujo kaj publikigis kvar albumojn.

3.- Vojaĝo: francoj, el Tuluzo, ilia stilo estas ia bongusta moderna ĵazo, laŭ kiu du albumoj estas jam eldonitaj, nome Planedo nia kaj Intergalaksia.

4.- La Perdita generacio (LPG): svedoj tre konataj en Esperantio, aktivaj ekde 2003. Ne estas facile difini kaj klasi ilin, sed pecoj kiel Ĉu vi kontentas? (2013) -kiu estas longa je 11 minutoj- ege altiras mian atenton.

5.- Ene de metalroko kaj punko aperas kelkaj interesaj nomoj kiel la poloj Krio de Morto kaj la ukrainoj Piĉismo. Sed plej surprize kaj neatendite estis al mi ekkoni pri la ekzisto de kelkaj japanaj ensembloj, kiuj kreas specon de anarko-punko, sone kaj tekste ege strida kaj nekonvencia. Mi nomos nur du el ili, Malimpliki (ekde 2014) kaj Socio la difekta (ekde 2021), kies diskoj estas eldonitaj de usona firmao kaj kiuj jam faris kelkajn turneojn tra la orienta parto de Usono atinginte sufiĉan grandan atenton ĉe la punkaj rondoj.

6.- Ene de progresiva roko, verdire estas malmulte da proponoj. Tamen mi volus almenaŭ mencii la jenajn du ensemblojn, kies membroj -laŭ kiom mi scias-, ne estas esperantistoj, sed tamen foje utiligis esperanton. Unu el tiuj grupoj nomiĝas Vespero, naskiĝinta en 2003 en Astrakano, sude de Rusio. Mi mem difinis ilin en iu pasinta artikolo per la jenaj vortoj: "...ege longaj tutinstrumentaj pecoj, surbaze de violono, elektra gitaro, psikedelaj klavaro kaj sintezilo, vigla frapinstrumentado, densa basludado... Voĉo estas nur malofte uzata, kutime femala kaj senteksta. Folkloraj elementoj estas ankaŭ uzataj. Resume, ege kompleksaj komponaĵoj, ĝuindaj de ŝatantoj kaj amantoj de tiu ĉi stilo, kiel mi mem. Aldona -kaj grava- kuriozaĵo estas la nomo de la ensemblo, Vespero, jes ja intenca Esperanta vorto. Kaj videblas, ke ili uzas esperantajn vortojn por kelkaj aliaj siaj kreitaĵoj; ekzemple, la nomo de unu albumo ĝia estas Sonĝo; sed troveblas aliaj pliaj tra iliaj diskoj. Vespero ankaŭ titolas ĝiajn komponaĵojn per vortoj eltiritaj el la latina, la bulgara, la estona, la angla, la galega, la portugala, la germana..."

Due -kaj kvankam nur pro unu sola kanto, la alia menciinda nomo ene de nia progresiva muziko estas Appelez moi personne, francoj kiuj en tre mallonga (kia bedaŭro!) kariero faris tre alternativan rokan muzikon, kaj kiuj en 2011 publikigis la pecon Sufero. La teksto de la kanto estas poemo de 1911 de esperanta poetino Maria S. Trenner, kaj la muziko estas ege bona specimeno de progresiva roko, kie la ludo de klavaro kaj gitaro kreas intensan atmosferon en la centraj momentoj de la peco. Mi konsilas aŭskulti ĝin en interreto.

BaRok’-Projekto (ekde nun: BP). La origino de BP situas en Goiânia, ŝtato Gojaso (Goias), centre de Brazilo. Pri-stile, ilia muziko povus esti difinita kiel folklora peza roko, kie troveblas elementoj de klasika muziko. Ili ja atingas elstaran kvaliton en la sono kaj en la instrumenta interpretado. Pri la anaro, fakte, BP konsistas el du bazaj fondintaj membroj, al kiuj aliĝas multaj aliaj muzikistoj por specifaj diskoj kaj koncertoj. Ni vidu tiujn du bazajn membrojn:

- Rafael Milhomem (n. 1981). Junaĝe li studis klavaron kaj trumpeton; poste, li ekprenis gitaron, flutojn kaj kavakinjon (cavaquinho, elportugala speco de gitareto, origino de la konata polinezia ukulelo). Li kunlaboris kun ensembloj kiel El Ligno trio (2006), Sun Road (2007-2008), Euphony, Alma Brasileria... Milhomem estas esperantisto kiu partoprenis kiel komponisto en la projekto Hejmo, patronita de SAT. Unuope, li jam registris kaj publikigis du albumojn, kie li montras pli personajn ŝatojn kaj tendencojn, pli klasikemajn, iom ekster la ordinaraj proponoj de BP. Temas pri la albumoj Flugantaj melodioj (2018) kaj Kien vi iros? (2020) inter kies pecoj citindas Ritaro de la animo, Al Persujo kaj Al Portugalio. Fine, kaj kurioze, direndas ke Rafael Milhomem registris la disketon La espero sambas -kiu estas versio je samba stilo de la esperanta himno, kie partoprenas aliaj muzikistoj, kiel Flavio Fonseca kaj João Fernandes; ili ankaŭ surbendigis ĝuindan instrumentan version.

- Rafael Muniz de Oliveira. Muzik-produktisto, gitaristo, sonteknikisto, kantisto, klavaristo. Li kunlaboris kun Euphony kaj Symphonic Tragedy. Ankaŭ Muniz estas tutkora esperantisto. Kutime li ludas elektran gitaron kaj, kiam mankas alia kantisto en la scenejo, li estas la ĉefa kantisto, per sufiĉe bona voĉo.

Aliaj membroj. La kompleta listo de la aliaj muzikistoj kaj kantistoj kiuj iam kunlaboris kun BP estus tro longa por konvene enmeti ĝin en tiu ĉi modesta artikolo. Sed almenaŭ menciendas la basistoj Murilo Ramos kaj Thiago Alberto, kaj la drumistoj Flavio Soares kaj Junior Nievi. Pri la voĉo, rimarkindas Leo Yanes; kaj ĉefe Karliene Araújo, profesie instruistino de muziko en la ŝtato Gojaso. Karliene ludas la precipan voĉon en la plej gravaj kaj konataj komponaĵoj de BP.

Verkaro de BP. Tre resume, ni vidu -laŭ ordo de jaro de eldono- la verkojn de BP.

- Bataltemp’ (2007). Virtuala dema (=son-montra) koncepta albumeto, enhavante kvar pecojn. En tiu tempo la grupo nomiĝis BaRok’. La albumeto rakontas epopeon pri milito.

- La plej bona ĉasisto (2013). Virtuala unuopaĵo. Post kelkaj jaroj silentaj, BP revenas, starigas sian retejon kaj publikigas reklaman videon, en kiu ili anoncas la preparadon de nova albumo, kiu unua-intence nomiĝu La ruĝa rivero. (Fakte, ni vidos ke poste aperos kelkaj modifoj en tiuj anoncitaj sciigoj).

- Jen nia viv-river’ (2015). Albumeto, jam en Vinilkosmo kaj kun Karliene Araújo. Fakte, temas pri nova registrado kaj eldono de iliaj pasintaj kreitaĵoj, aldonante novan kanton, tiun kiu nomas la albumeton.

- Sovaĝa animo (2016). Albumo kaj KD. Tiu ĉi disko enhavas dek unu pecojn, el kiuj estas rimakindaj Tauba kaj Kerana*(alinome: Malbeno parto 1), Reĝino de la nokto kaj Sovaĝa animo. Pli specife, Tauba kaj Kerana -precipe en la versio en koncerto kiu estas facile atingebla en interreto- ege impresis min, ĉar montras tre profesia ensemblo de artistoj, atinganta nivelon kiu estas tre respektatan eĉ ekster Esperantujo, inter la internaciaj pezrokaj muzikaj medioj.

*Tauba kaj Kerana estas la nomoj de du gravaj roluloj en la gvarania mitologio

- kvin jarcentoj (2021) Albumeto. Alvenas kelkaj novaj kunlaborantoj, kiel la fama drumisto Fred Mika kaj la amatora kantistino Kimera. La unuopaĵoj Kaŝiri kaj Sola hirundo atingis sukceson denove ekster Esperantujo; oni eĉ registris anglalingvan version de Sola Hirundo -Swallow Flight- kantita de Erich Martins. 

- Veko (2022) Albumeto, kiu estis antaŭanoncita per la unuopaĵo Hibrida batalanto (2021). Temo de la albumo: indiĝenoj, vekiĝu! Tiu ĉi albumeto enhavas ses pecojn, inkluzivante du instrumentajn versiojn de Kial ne? kaj Hibrida batalanto. Menciendas ankaŭ Pindoramo* estis invadita kaj Hejmo; la teksto de tiu ĉi laste citita kanto estas kontraŭmilita poemo de Marjourie Boulton.

*Pindoramo estis ŝajne la nomo de  Brazilo antaŭ la alveno de la eŭropanoj

La leganto de tiu ĉi artikolo tre eble jam suspektis ke la ĉefa temo de la komponaĵoj faritaj kaj luditaj de BP estas la daŭraj mencioj kaj aludoj al la indiĝenaj triboj de Sudameriko, iom sopirante kaj reprenante ties mitologiajn rakontojn. Ankaŭ ia pacisma etoso spireblas tra ĝia tuta verkaro.  Cetere, pri la admirindaj kovriloj de la diskoj respondecas la talentoplena brazila dezajnisto Carlos Fides. Videblas, ke detaloj estas ĉiuaspekte zorgeme pritraktitaj. Fine, mi diru ke ni, esperantistoj, fiere aprezu la laboron faritan de BP. Mi aldonu ke, ĝis nun, BP ricevis tri gravajn premiojn en diversaj esperanto-aranĝoj por la jenaj kantoj: La plej bona ĉasisto (en 2013), Jen nia viv-river’  (en 2016) kaj Kaŝiri (en 2020). Gratulon al BaRok’-Projekto. Kaj dankegon.

La longa kaj sinua vojo...

Mi pensas ke ĉiu homo havas sian propran plej emocian kanzonon, t.e. kanzonon kiu pro diversaj kialoj apartenas al la plej intima memoraĵujo de ni ĉiu. Pere de tiu ĉi artikolo mi provos rakonti kial mi povas aserti ke, en mia kazo, la kanto de mia vivo estas "La longa kaj sinua vojo", far The Beatles (The Long and Winding Road, ekde nun LWR). Tiucele, sinsekve, mi prezentos diversajn aspektojn pri la afero: kiam, do, mi ekkonis la kanton; kiam ĝi estis komponita, registrita kaj publikigita; kaj fine, kiamaniere ĝi reaperis en mia vivo, multajn jarojn poste, iĝante spirite neforviŝebla muzikaĵo. Mi anticipu ke, kvankam mi kutime jam inkluzivas vivospertojn en miaj rakontoj pri muziko, ĉi-foje tiuj personaj spertoj ludos pli gravan rolon ol kutime. Aldone, videblos ke kronologie aperos saltoj; sed ili ja necesas por kompreni la tuton. Mi esperas ke tiuj trajtoj igos la tekston pli interesa por la eblaj legantoj.

 

1.- Tiam, kiam junaĝa enamiĝo aperas ligita al tiu kanto

Ni devas retroiri al la monato septembro de 1982. En la gepatra vilaĝo okazas la jaraj festoj. Kiel kutime en tiaj tagoj, gejunuloj eliras en la vesperoj kaj renkontiĝas kun amikoj. Pere de mia kuzino, oni prezentas al mi belan knabinon kiu, same kiel mi, estas deksesjara. Por tiu ĉi rakonto mi nomos ŝin Lucinda. Baldaŭ ni ambaŭ disiĝas de la komuna grupo de amikoj kaj sekvas nian propran vojon. Kvankam -pro postulo de ŝia patro- la dekjara frato de Lucinda devas akompani nin, tio ne malhelpas ke ni amike kaj ĝoje promenas, babilas, ŝercas, festumas kaj enamiĝas -tio lasta almenaŭ okazis al mi, sed eble ne al ŝi.  Sed mi ne aŭdacis paroli al ŝi pri miaj sentoj kaj, principe, ni estis “nur amikoj”. Ni vidos.  

Ĉiunokte, kiam ŝi devas reveni hejmen, mi akompanas ŝin kaj ŝian fraton al ilia familia domo, tra iom longa promenado tra la vilaĝo. Post tri vesperoj, la festaj tagoj finiĝis. Tiam, kune kun ŝia familio, ŝi reiras al ŝia kutima rezidejo, kiu situas en farmo-domo, je kelkaj kilometroj disde la vilaĝo. Kvankam temas pri proksima loko, tiu eta distanco malebligas ke ni povos facile renkontiĝi. Do, ni adiaŭis kaj promesis skribi leterojn. Fakte, ankaŭ mi tre baldaŭ devos forlasi la gepatran vilaĝon kaj reveni al la urbo, sude de la lando, kie mi kutime loĝas. Do, nia disiĝo estis neevitebla.

La tagon post la adiaŭo, memkompreneble, mi ne povas eviti memori pri tiuj belaj ĵus pasintaj tagoj. Kaj tiun saman tagon mi restas hejme en la vilaĝa familia domo kaj decidas aŭskulti la radion. Direndas, ke post la murdo de John Lennon (decembro, 1980), dum kelkaj jaroj en la radio-stacioj de la tuta mondo oni daŭre kaj ofte sonigis muzikon de The Beatles; ankaŭ oni re-publikigis la diskojn de la Liverpula ensemblo. Tiun tagon, estas radia speciala programo dediĉita al duobla kompila disko kiu enhavas kvardekon da “amo-kanzonoj”. Temis pri Love Songs, disko unue eldonita en 1977 kaj reeldonita en 1982 okaze de la tiutempa furoro. Tuj kaj rapide mi decidas preni kasedon kaj registri almenaŭ kelkajn el la pecoj kiuj estos sonigitaj en la programo; inter aliaj, estis registritaj en mia bendo la famaj Michelle, Something, kaj LWR. Direndas, ke mi estis ankoraŭ knabo kiu ne tro konis la muzikaĵojn de The Beatles, do la plimulto el tiuj kanzonoj estis nekonataj de mi. Dum tagoj -fakte, semajnoj- mi foje kaj refoje aŭskultadas ilin kaj, neeviteble kaj neforviŝeble, tiuj melodioj aperos ligitaj al la spertoj vivitaj dum tiuj vilaĝaj festo-tagoj kaj al mia konatiĝo kun Lucinda. Tamen, pro diversaj kialoj, estos LWR tiu kiu plej forte eniros mian animon kaj tiu kiu, dum jaroj, reprezentos la sonan memorigilon de tiuj vesperoj.

Cele ne tro longigi tiun parton de la artikolo, mi nur aldonu ke Lucinda kaj mi intersendis amikecajn leterojn dum kelkaj monatoj kaj renkontiĝis kelkfoje denove en la gepatra vilaĝo. Tamen, post kelkaj monatoj, ŝi ekfianĉiĝis al alia knabo (pli maljuna kaj pli bonhava ol mi) al kiu ŝi baldaŭ fine edziniĝos. Malgraŭ tio, ke ni perdis preskaŭ ĉian personan kontakton, mi estis afable invitita al ilia nupta ceremonio. Post la bankedo, je la momento de la adiaŭo, ni interŝanĝis kelkajn bondezirajn frazojn, tutelkoran rigardon kaj finan brakumon.

La ĵusa geedza paro elmigris al la norda regiono de la lando, distanca je mil kilometroj, kaj tie establis ilian fiksan loĝejon. Tio okazis en 1987. Ni ne plu renkontiĝis. Ekde tiam mi trairis mian propran vivon: mi finis miajn studojn, edziĝis, atingis laborpostenon, havis filon... Tamen, de tempo al tempo mi ne povis eviti demandi al mi: kio eble iĝis pri Lucinda? Ĉu ŝi eble estas feliĉa, havas filojn? Ĉu eble ŝi malbonfartas, divorcis...? Ĉu eble ŝi ankoraŭ memoras pri mi...? Miaflanke, mi nur bezonis aŭskulti (aŭ nure mense zumi) kelkajn notojn de LWR por alporti ŝin kaj la memorojn de tiuj tagoj al mia menso. Sed, kiu estis la historio kuŝanta sub tiu ĉi kanto, LWR?

2.- Pri la -longa kaj sinua- historio de LWR

Denove, ni vojaĝu tra la tempo. Ĉi-foje, ni iru al la aŭtuno de 1968. Paul McCartney pasigas kelkajn tagojn en kampara domo en Skotlando. La duobla “Blanka albumo" de The Beatles estas preskaŭ preta por esti eldonita kaj li decidas iom ripozi en tiu domo. Tie, li komponas kaj pretigas kelkajn novajn kantojn por eventualaj venontaj diskoj de la ensemblo. En iu tago de inspiriĝo, alvenas al li la bazaj notoj kaj tekstoj por LWR. Temas pri simpla melankolia komponaĵo, kiu fluas surbaze de la piana akordo de mi bemola maĵora (alinome, akordo Eb) kun kelkaj detaloj en do minora. Strukture, ĝi prezentas du sinsekvajn kvazaŭ-strofojn, unu mezan specon de refreno, kaj fine du postajn ripetadojn de la unuaj strofoj kun kelkaj modifoj en diversaj frazoj. La teksto rakontas la historion de iu ama rilato kiu estas "neebla, sed samtempe neevitebla". Oni povus resumi la tutan teskton per la unuaj frazoj kaj la finaj vortoj: ”La longa kaj sinua vojo, kiu kondukas al via pordo, neniam malaperos... ne lasu min ĉi tie, konduku min al via pordo!“

 Vidu, ke ekzistas elementoj en la kanto kiu igis ĝin esti elektita de mi (iom senkonscie) kiel tiu plej emocie proksima al la memoraĵoj pri tiuj festo-tagoj en la vilaĝo. Unuavice, la melodio kaj la instrumentaj aranĝoj  vere elspiras tian kineskan etoson de tiuj filmoj kiuj elvokas pasintajn emocie sopiratajn okazintaĵojn. Due, ni pensu ke, en tri sinsekvaj vesperoj, mi ”kondukis“ -fakte, akompanis- Lucindan al ŝia pordo tra iom longa kaj kurboplena vojo; kaj ni pensu ke nia junaĝa historio estis tiu de iu am-rilato kiu, pro diversaj cirkonstancoj, tute ne povis daŭre efektiviĝi, sed tamen, tra la pasado de jaroj kaj jardekoj, mi trovis ke estis al mi tute neeviteble memori pri ĝi.

En la monato januaro de 1969, McCartney montras la kanton al la resto de la grupo. Dum tiuj semajnoj The Beatles estas registranta kelkajn dekojn da novaj komponaĵoj kaj multajn metrojn da filmo por efektivigi novan etapon de la grupo, kun ebla nova reveno al la scenejoj kaj kun kina filmo por montri la ĉiutagan vivon de la kvaropo dum ili kunvivas, provludas, registras kaj eĉ diskutas kaj disputas.

Dum la lastaj tagoj de la monato januaro, ili surbendigas diversajn versiojn de LWR, kaj provas decidi kia versio estus tiu elektita por la definitivaj disko kaj filmo. En ĉiuj versioj -kiuj fakte estis sufiĉe similaj inter si, kaj en strukturo kaj en interpretado- aperas la jena muzikistaro: Paul ludas pianon kaj kantas, John Lennon ludas basgitaron, George Harrison ludas akompanan gitaron kaj Ringo sidas malantaŭ la drumo. Sed dum tiuj tagoj ekzistis iu “kvina Beatle”, nome la juna kaj talenta usona klavaristo Billy Preston, kiu ludas la elektronikan orgenon. Oni diras ke Lennon ne tro ŝatis LWR-n, kaj pro tio li intence iom fuŝludis la basgitaron dum la kelkaj surbendigaj seancoj. Jen alia dubo kiu restos sensolva...

La sesioj de tiu nova kaj ambicia projekto de la Liverpula grupo finiĝis en la komenco de februaro de 1969, sed ili ne tro klare sciis kiel eldoni tiun vastan materialon, ene de kiu kuŝis LWR kaj dekoj da aliaj muzikaĵoj. Do, okazis ke ĉio registrita dum tiuj semajnoj (kaj muzikaĵoj kaj filmaĵoj) restis iom forgesita ene de tirkestaj arĥivoj dum multaj monatoj. Nur la pecoj Get Back (Revenu) kaj Don’t Let me Down (Ne desapontu min) estis eldonitaj kiel disko, en aprilo de 1969. 

Inter julio kaj aŭgusto de 1969, The Beatles registras sian lastan albumon, nome Abbey Road. La lastaj komunaj fotoj de la ensemblo estis faritaj en la londona domego de Lennon, la 22-an de aŭgusto. En septembro, Lennon sciigas al la restantaj membroj ke li neniam plu kunlaboros kun la grupo, ĉar li sentas sin tute laca pri The Beatles kaj preferas ekigi sian propran unuopan karieron, kune kun sia koramikino Yoko Ono. Verdire, ankaŭ la aliaj anoj de la grupo jam skizis siajn proprajn unuopajn karierojn. Evidente, la fino jam aperas en proksima horizonto. Sed, kio pri la multaj bendoj registritaj komence de tiu jaroj?

La vojaĝo farita de tiuj bendoj estis tro longa por esti rakontita ĉi tie. Pensu, ke oni ankaŭ devus paroli pri la diversaj fojoj kiam oni aldonis aneksajn registraĵojn al la bazaj bendoj. Tio postulus preskaŭ longan libron. Tamen, konvenas almenaŭ mencii la jenajn sciaĵojn. Ĉirkaŭ februaro de 1970, John Lennon decidas komisii la traktadon de la bendoj al la usona famiĝinta son-produktisto Phil Spector. Certe, jam laŭlonge de 1969 estis efektivigita miksado kaj son-produktado far aliaj profesiuloj; tamen, la rezulto ne tute plaĉis al la grupo. Do, dum semajnoj Phil Spector esploras, analizas, la registraĵojn; elektas kion publikigi kaj kion forigi, aldonas detalojn kaj akcesorajn instrumentadojn. Sed la plej profunda dubo estis la jena: kion fari pri LWR? Post multe da pripensado, Spector decidas aldoni la pompan sonon de granda violona orkestro kaj virinvoĉa koruso. Ankau Ringo devis registrigi novan drum-ludadon. Tio lasta okazis la 1-an de aprilo. 

Ekde tiu momento -inter aprilo kaj majo de 1970- okazis sinksekvaj eventoj rilate la finon de The Beatles: Paul McCartney anoncas la definitivan disiĝon de la grupo kaj tuj poste li aperigas sian unuan unuopan albumon; estas publikigitaj la albumo kaj la filmo Let it Be; kaj oni decidas ke la LWR estos la unuopaĵo eltirita el la albumo. La definitivaj sonaj aranĝoj por LWR estis tute nekonataj al McCartney, kiu ege malŝatis ĝin kaj li eĉ pritaksis la eblon plendi ĉe la tribunaloj kontraŭ la respondeculoj de tiu fiago. Sed jam estis tro malfrue por eviti la eldonadon de la disko, tia, kia ĝi estis elfarita. Malgraŭ tio, LWR estis tre aprezata de la publiko kaj rapide atingis la plej altajn rangojn en la muzikaj sukcesaj listoj.

Sed la historio de LWR ne finiĝas ĉi tie. Ekde tiuj unuaj momentoj kaj dum multaj jaroj, centoj kaj centoj da artistoj (Diana Ross, Olivia Newton-John, Ray Charles, Kenny Rogers, Aretha Franklin...) faros siajn proprajn versiojn de la kanto. Eĉ Paul McCartney mem registros multajn novajn versiojn (mi almenaŭ citu tiun faritan por la filmo Give my Regards to Broad Street, 1984). Aldone, li ne forgesis prezenti al la ĝenerala publiko (en Let it Be ...Naked, 2003) la originalajn formojn de LWR kaj aliaj pecoj inkluditaj en Let it Be. Malgraŭ tio ĉio, la versio aperinta en 1970, produktita de Phil Spector kaj unua-imprese malŝatata de McCartney, restos la modela fonto el kiu ĉiuj aliaj proponoj trinkos. 

3.- La neatendita elnodiĝo, 30 jarojn poste

Ni iru nun al la komenco de 2014. Kiel kutime, tuj post kiam mi eniras la labor-oficejon, mi enŝaltas la radio-aparaton. Aŭskulteblas kelkaj komercaj reklamaĵoj, kaj tiam, la prezentisto diras: “kaj nun, jen ni aŭskultu tiun ĉi malnovan kanton...“ Kaj tiam, la unuaj notoj de LWR startas. Tio emocie ege impresas min. Certe, jam de iom longa tempo mi ne plu memoris pri Lucinda; sed, tiuj muzikaj notoj vojaĝigis min al tiuj pasintaj belaj momentoj, per sensacoj tiom dolĉaj kaj verŝajnaj, ke neeviteble revenis al mi la malnova demando: ”kio, do, fariĝis el Lucinda?“. Mi forte scivolas pri tio kaj nepre volas scii pri ŝi!! 

Danke al tio, ke la interreta erao jam estis firme establita en nia mondo, estis iom facile trovi ŝin, apenaŭ du tagoj sufiĉis por la tasko. Tiucele, estis necese iom detala esplorado tra la sociaj retejoj kaj kelkaj telefonaj vokoj al la gepatra vilaĝo, kie ankoraŭ loĝas familianoj kaj miaj kaj ŝiaj. Mi akiris ŝian telefon-numeron kaj sendis mesaĝon al ŝi. Tre emociplenaj, ni rekontaktiĝis post multaj jaroj. Je la unuaj semajnoj, niaj respektivaj geedzoj (kaj mia edzino kaj ŝia edzo) sciis pri la afero de nia retroviĝo. Tamen, tuj poste estis evidente ke nia rilato eliris la amikecan zonon kaj eniris en teritorion pli seriozan. Si ankoraŭ loĝis tre malproksime de mia urbo, je pli ol mil kilometroj distance. Sed tio ne estos obstaklo por nia nova am-rilato.

Tiel, post kelkaj monatoj, ni planis persone renkontiĝi en urbo situanta meze de la lando, je duona distanco disde niaj ambaŭaj loĝ-lokoj. Post preskaŭ 30 jaroj, ni renkontiĝis denove kaj efektiviĝis tio ĉio, kio ne povis okazi en nia junaj jaroj. Tion ni faris tri fojojn. Ni eĉ renkontiĝis en nia gepatra vilaĝo kie, en mia familia domo, ni aŭskultis LWR-n, enhavitan en la malnova kasedo-bendo kie mi registris ĝin en 1982. Ni ankaŭ aŭskultis -kaj en tiu tago kaj en aliaj okazoj- aliajn kanzonojn kiuj rememorigas al ni tiun junaĝajn momentojn, ĉar, kompreneble, ŝi havis siajn proprajn memorigajn kantojn kaj ankaŭ mi havis kelkajn aliajn, krom LWR. Ni ĉiuj scias la fortan elvokivan forton de muziko.

Malfeliĉe, kiel supozeble kaj timeble, niaj respektivaj geedzoj suspektis kaj malkovris nian rilaton, kio ege endanĝerigis niajn edziĝajn situaciojn. Post malfacila pripensado, Lucinda kaj mi decidis ne plu renkontiĝi kaj eĉ ne plu kontaktiĝi. Kaj tiun decidon ni daŭre plenumas. Ni preferas konservi niajn edzajn rilatojn kaj gardi tiujn niajn belajn memoraĵojn en niaj animoj. (Malgraŭ tio, mi agnoskas ke ni ankoraŭ sopiras iun lastan renkontiĝon, ni jam retiriĝintaj el niaj laborpostenoj, en nia gepatra vilaĝo). Jarojn poste, mi verkis tiun ĉi poemeton, kiun me remetas ĉi tie kiel finon de la historio. 

Eble destino donacos 

(Kvarversa tristrofa poemeto)

Memoraĵoj dum longa tempo enrestis

ne povis mi vin elmeti el mia pens’ 

kvankam ŝajne ni longe malkune estis

ja profunde mi vin sentis en mia mens’

Ho, tiuj sonoj, tiuj vortoj revenas

muzikaj notoj sonas milde kaj bele

mia koro vian vizaĝon retenas

kaj scias ke via haŭt’ gustas miele

atendas mi gaje unu lastan fojon

eble destino donacos tion al ni

esperas mi nur retrovi tiun vojon

tra kiu fine ame vi venos al mi.

 

 

Se Dio aŭskultus muzikon... 

Vespere, je iu tago, dum la printempo de 1990. Kiel kutime en la vesperoj, mi renkontiĝas kun kelkaj amikoj en nia plej ŝatata loko, iu ĉambro en malnova konstruaĵo. Tie, oni babilas, oni aŭskultas muzikon, oni iom drinkas, oni ridas... La konversacio alvenas baldaŭ al muzikaj aferoj. Kaj tiam, unu el la partoprenantoj proponas la jenan demandon: “Se Dio ekzistus, kian muzikon ĝi aŭskultus?" Post kelkaj sekundoj de pripensado, alvenas la unuaj respondoj. Unu el la kunvenantoj asertas: ”Mi pensas, ke la Dia plej ŝatata artisto estus Pat Metheny, tiu usona gitaristo kiu, kune kun la klavaristo Lyle Mays, registris tiujn belegajn albumojn kiuj -kunfandiĝeme- situas en la ondoj de progresiva ĵazo kaj de la t.n. stilo Nova aĝo (New age)". Tamen, alia el la amikoj refutis tiun opinion, dirante: “Laŭ mi, Dio pli bone aŭskultus la muzikon de Lito Vitale, tiu argentina pianisto, kiu registras diskojn kun aliaj gravaj sudamerikaj muzikistoj”. La diskuto daŭris dum la tuta vespero. Eĉ dum la postaj tagoj oni daŭre pritraktis la aferon. (Direndas, ke la muziko de la genia Petro Ĉajkovski estis ankaŭ proponita kandidato por la fina elekto. Sed ni koncentriĝu en la du artistoj de la 20-a jarcento).

Mi agnoskas ke en tiu 1990 mi apenaŭ iom konis pri Pat Metheny kaj, aliflanke, mi neniam antaŭe estis aŭdinta pri tiu Lito Vitale. Do, fakte, mi prudente preferis ne priopinii en la amik-ronda diskuto ĝis kiam mi almenaŭ iom pli profunde scias pri la kreitaĵoj de ambaŭ muzikistoj. Tamen, ni pensu ke en tiuj jaroj interreto ankoraŭ ne ekzistis kaj ke trovi informojn pri io ajn estis kutime ege malfacila afero. Malgraŭ ĉio, post kelkaj monatoj da intensa serĉado, mi akiris registraĵojn de ambaŭ kaj provis elekti unu el ili kiel tiun plej proksiman al la supozata "dia gusto". Principe, pro diversaj kialoj, unuavide ŝajne mi preferis -kaj eble ankoraŭ preferas- la argentinan pianiston. Kaj precipe pri li mi verkos tiun ĉi artikolon, kvankam unue mi iom skribos pri la usonano. Tamen, je la fino de tiu ĉi rakonto mi donos mian definitivan respondon al tiu grava demando proponita en la tiama amikara kunveno.

Patrick Metheny naskiĝis en Misuri, Usono en 1954. Kvankam li ludas ankaŭ aliajn instrumentojn, li estas konsiderata, antaŭ ĉio, ĵaza gitaristo. En 1974 li partoprenis en la unua albumo de la legenda basisto Jaco Pastorius. Tuj poste, en 1976, Pat publikigis sian unuan personan albumon, kaj en 1977 li konatiĝis kun la pianisto Lyle Mays, kun kiu li kunlaboros -ene de la Pat Metheny Group- dum ĉirkaŭ 30 jaroj. Tra sia kariero, Metheny registris pli ol 40 albumojn (foje unuope, foje ene de triopo, kvaropo, ktp; ankaŭ filmaj sonbendoj) kaj ricevis 20 premiojn Grammy. Ene de tiu enorma verkaro, mi almenaŭ menciu la jenajn diskojn, elektitajn laŭ mia persona gusto: Wichita Falls (nomo de urbo en Teksaso, 1981), Travels (Vojaĝoj, duobla viva registraĵo, 1983) kaj Letter from Home (Elhejma letero, 1989).

Siaflanke, Héctor Facundo -Lito- Vitale naskiĝis en la provinco Bonaero en 1961. Li estas frato de la pianistino Liliana Vitale (n. 1959), edzo de la kantistino Verónica Condomí (n. 1960) kaj patro de la aktorino Emma Vitale (n. 1982). Lito registris siajn unuajn verkojn ene de la grupo MIA, speco de sendependa muzika kooperativo kreita, i.a., de lia fratino Liliana en 1974. 

Inter 1985 kaj 1986, li estis ano de la elstara triopo Trio Vitale - Baraj - González, kiu publikigis du gravajn albumojn, ene de kiuj la tri artistoj (piano-saksofono- gitaro) kreas muzikon kiu sekvas la liniojn establitajn Chick Corea, Pat Metheny kaj Keith Jarret.

Inter 1987 kaj 1993 Lito ĉefrolas en la t.n. Lito Vitale Cuarteto, ene de kiu menciendas la admirinda perua blov-instrumentisto Manuel Miranda (1959-2022), kiu alportos al la diskoj de Vitale propran indiĝenan atmosferon en multaj trakoj. La kvaropo navigas tra la maroj de la t.n. muziko de la nova aĝo, atingante kulminajn nivelojn en la stilo.

En 1994 Vitale starigas kvinopon, nome Lito Vitale y los Argentinos, kiu registros nur unu diskon: Cuentos de la Media Luna (Rakontoj de la duonluno, 1994), eble tiu plej ŝatata de mi ene de lia tuta verkaro, kiu enhavas ĉirkaŭ 50 diskojn. Tiu vasta verkaro levis la bonaeran pianiston al la podio de la ricevado de multaj gravaj premioj, kaj en Argentino kaj tutmonde.

Lito Vitale kunlaboris kun multaj muzikistoj, ĉefe el Sudameriko. La listo estus tre longa, sed mi almenaŭ volas mencii lian kunlaboron kun Juan Carlos Baglietto (Rosario, Argentino, 1955), tre konata en multaj landoj pro lia grava albumo Tiempos Difíciles (Malfacilaj tempoj, 1982). Vitale kaj Baglietto kutime registras kaj ludas tangojn, zambaojn kaj aliajn tradiciajn argentinajn muzikajn stilojn, atingante grandan sukceson en la sialanda publiko.

La spaco de tiu ĉi artikolo ne estas tiom longa por disvolvi tro longan prezentadon de tiaj gravaj artistoj kiaj tiuj pritraktitaj en la hodiaŭa kontribuo mia pri la afero de la “Dia muziko”. Sed permesu al mi unu finan komenton kaj rekomendon. Aŭskultu la pecon Ese amigo del alma (Tiu elanima amiko, iom longa: 12'50" -sed tute ĉiela), kiu fermas la samnoman albumon publikigitan en 1988 de Lito Vitale Cuarteto. Mi tiom ŝatas ĝin, ke de antaŭ multaj jaroj mi mense zumas ĝin por trankviliĝi kaj endormiĝi. Povas esti ke Ese amigo del alma estas tiu plej karakteriza peco de la tuta verkaro de Vitale kaj ties kunlaborantoj. Kaj ne hazarde, Vitale dediĉis ĝin al Lyle Mays, la jam menciita usona pianisto kiu akompanis al Pat Metheny dum 30 jaroj. La dediĉaĵo aperas skribita en la diska reversa kovrilo, kaj montras ke, en la mondo de artistoj, la influo estas reciproka, dankema, kaj elkora. Kaj ke, tre eble, Dio aŭskultas pli ol unu nuran artiston... 

Lito Vitale

Patro Abraham kaj la "Vivokanto"

Kiam mi  estis adoleskanto kaj junulo mi konatiĝis kun Nederlando. Mi renkontis el-tieajn amikojn apud mia urbo en Hispanio, mi vojaĝis kun ili al Nederlando, kie mi restis kelkajn mallongajn periodojn tra kelkaj jaroj. En iu momento, komence de la 90-aj, mi eĉ pensis serĉi stabilan laboron kaj resti tie definitive. Fine, tio ne okazis kaj mia vivo daŭre disvolviĝis sude de Hispanio. Dum tiuj miaj junaĝaj kontaktoj kun nederlandanoj mi ekkonis pri la landaj historio, moroj, kuirartaĵoj, urboj, pejzaĝoj kaj ankaŭ iom sufiĉe pri la lingvo. Tamen, mi apenaŭ aŭskultis la tipajn landajn muzikojn, tre eble pro tio, ke la influo de la ĉirkaŭantaj “grandaj” kulturoj (franca, germana, foje hispana kaj itala, sed, ĉefe, angla) malhelpas tion, ke iu eksterlandano eĉ konsciu kaj sciu ke ja ekzistas aktivaj propraj Nederlandaj kulturo kaj muziko. 

Multajn jarojn poste, mi tuthazarde revenis al la sfero de Nederlando, sed ĉi-foje pere de interreto, tiu magia ilo kiu ebligas onin kontakti kun la tuta mondo. Mi hazarde aŭskultis unu kanton (nome Engelbewaarder, versiigita de Marco Schuitmaker) kaj mi tiom ŝatis kaj la muzikon kaj la filmeton, ke mi daŭrigis la serĉadon -kaj ĝuadon- de la nederlanda moderna muziko. Post kelkaj monatoj de esplorado, mi ekpensis ion verki en Esperanto pri tiu tre nekonata afero; nekonata almenaŭ de la mondo kiu fluas ekster Nederlando, Belgio kaj ties proksimaj regionoj. Nun, unue, ni vidu kio estas "vivo-kanto", tipa tradicia nederlanda muzik-stilo.

Dum la 19-a jarcento naskiĝis en Germanio popola maniero muzikigi la ĉiutagaĵojn. Oni nomis ĝin Schlager (frapo, sukceso). En Esperanto ekzistas la vorto ŝlagro, kiu difinas “muzikan furoran kanton”. Tiu ĉi popola ĝenro, tiu Schlager, temis pri simpla maniero kanti kaj muzikigi tekstojn kiuj pritraktis kutimajn aferojn de la popolaj vivoj, foje gajajn, foje malgajajn, foje pri amo, foje pri malamo. La strukturo de la komponaĵoj estis malkompleksaj (simplaj strofo/refreno) kaj oni akompanis la kantojn far la tipaj lokaj instrumentoj (precipe: violonoj, akordionoj). La ĝenro disvastiĝis tra multaj landoj de la nordo de Eŭropo, inkluzive de la Skandinaviaj landoj kaj Finnlando. Sed en ĉiu lando ĝi alprenis specifajn trajtojn. 

En Nederlando, oni ankaŭ adaptis la germanan Schlager, aldonante trajtojn de la franca chanson kaj pritraktante aferojn pli lokajn. La rezulto nomiĝas Levenslied, t.e. "vivo -kanto" aŭ “vivo-kanzono”.

Aldone, en Nederlando naskiĝis ia subĝenro, nome Smartlap ("tristo-tuko", kio povus esti facile esperantigita kiel "smartlapo"), kiu fakte estas branĉo naskiĝinta el la trunko de vivo-kantoj. La temoj en tiuj tristo-tukoj estas nepre malgajaj, eĉ melankoliaj. La vorto devenas de la germanlingva Schmachtlappen, kiu signifas ion kiel “prisopira tuko aŭ ĉifono”. 

Kaj vivo-kanto kaj tristo-tuko apartenas al la plej populara kulturo, kaj ofte miksiĝas kun varieteo kaj kabaredo. Kaj ankaŭ ekzistas la t.n. Kroeg-hit ("kafejo-ŝlagro"), kiu difinas tiujn muzikaĵojn interpretatajn en la kafejoj kaj tegmentitaj lokaloj, kio okazas tre kutime en la nordo de Eŭropo kaj en multaj aliaj partoj de la mondo.

Do, resume, vivo-kanto estas mikso de Schlager kaj chanson kun landaj elementoj. Sed, kiu, do, kreis tiun vorton, Levenslied? Komence de la 20-a jarcento loĝis en Amsterdamo du ĵurnalistoj kiu havis amatan ŝatokupon: kanti kaj muziki. Tiuj du homoj travivis sufiĉe romaneskajn vivojn; jen iliaj nomoj: Jean-Louis Pisuisse (1880-1927) kaj Max Blokzijl (1884-1946).  Tio startis en 1907, kiam la du ĵurnalistoj vestomaskis sin kiel italajn strat-muzikistojn kaj trairis la stratojn de Amsterdamo dum monatoj. Ili atingis sufiĉe grandan sukceson, tiom, ke ili decidis verki kaj publikigi libron kie ili rakontas iliajn spertojn. La libro nomiĝas “Aventuroj kiel strat-muzikistoj”. Tuj poste, kaj dum la periodo 1908-1913, Pisuisse kaj Blokzijl kun ilia spektaklo daŭre vojaĝadis tra Eŭropo kaj aliaj malproksimaj landoj: Rusio, Siberio, Ĉinio, Barato, Indonezio... Tiam ili bezonis nomon specifan por tio, kion ili faris sursceneje. Tiel, ili elpensis la vorton “vivo-kanto”, vorto kiu finfine estis adoptita de la nederlanda lingvo kaj estas daŭre uzata ĝis hodiaŭ.

Direndas, ke la nova stilo lante sed firme kreskis en Nederlando kaj Belgio tra jardekoj. Sed oni devas atendi ĝis la fino de la Dua Mond-milito por vidi ĝian definitivan firmiĝadon. Amsterdamo estis la centro de tiuj unuaj paŝoj. Ja estis momento por provi pligajigi la vivojn post la terura milito. Tiam aperis gravaj homoj en la ĝenro: Johnny Jordaan, Johnny Hoes, ambaŭ ĉirkaŭ 1955-1960. Kaj, iom poste kaj sinsekve aperintaj, menciendas Zangeres Zonder Naam (t.e. "kantistino sennoma"), Annie de Reuver, Willy Alberti kaj lia filino Willeke, la infanoj Heintje kaj Wilma, kaj multaj aliaj artistoj. Tiam, fine de la 1960-aj jaroj, aperas Patro Abraham. Ni vidu kial li estas tiom grava.

Pierre Kartner (alinome, Vader Abraham; 1935-2022). Ne eblas rakonti la historion de la nederlanda popola muziko sen esplori la vivon de Pierre Kartner, kantisto, komponisto kaj produktisto, kiu ekde tre juna aĝo kaj ĝis sia forpaso loĝis kaj vivis en Bredo, sude de la lando. Junaĝe li jam lernis muzikon, sed li devis labori en multaj diversaj labor-postenoj (en fabrikoj, bakejoj, ktp) ĝis kiam, fine de la jaroj 60-aj, li eniris la diskan industrion. Unue, li estis kantisto kaj muzikisto en kelkaj ensembloj kaj duoj, kaj ekde 1967 li iĝis produktisto por la disko-eldonejo Dureco.

 

Pierre Kartner kunlaboris en la kreado de la fama ensemblo Corry en de Rekels, kaj komponis por ili la ege sukcesan kanton Huilen is voor jou te laat (Ploro estas por vi tro malfrua, 1970). Tuj poste, li subtenis la karieron de Wilma kaj de aliaj junaj talentoj.

En 1971 alvenis grava sukcesa momento por li. Okaze de la tiujara karnavalo li starigis la por-okazan grupon Vader Abraham had zeven zonen (Patro Abraham havis sep gefilojn) kiu dum kelkaj jaroj atingis furoron tra la lando per kelkaj karnavaleskaj kanzonoj. Ekde tiu momento, li alprenis la artistan nomon Vader Abraham, sendepende de kiun stilon de muziko li estus kreanta aŭ interpretanta en iu difinita momento. Tiun nomon li uzis ĝis sia forpaso en 2022. Same, li decidis daŭre - dum sia tua vivo- utiligi la barbon, ĉapelon kaj kostumon kiujn li prezentis por tiaj karnavalaj okazoj kaj tiuj diskoj. Pri la barbo, unue temis pri iu postiĉa, sed poste li lasis ĝin nature kreski.

En 1974 li komponis la tre faman Daar in dat kleine café aan de haven (Tie, en tiu eta kafejo apud la haveno), kiu iĝis la plej populara kanto en la tuta historio de la nederlanda popola muziko. La inspiro alvenis al li kiam -iun tagon, post iu koncerto- li eniris kaj iom drinkis en apudmara kafejo en la urbo Hoorn, provinco Norda-Holando. Ĝis hodiaŭ, tiu komponaĵo estas la plej versiigita nederlanda kanto tutmonde (ekzistas pli ol 200 versioj en multaj lingvoj), kaj foje estas konsiderata kiel la dua himno de la lando, ĥore kaj ĝoje kantata tre ofte en okazoj kiam nederlandanoj unuiĝas. Ĝi estis komponita, kantita kaj registrita de Vader Abraham kaj publikigita en 1975.  Inter la tutmondaj versioj, eble la plej famaj estas tiuj de Joe Dassin (Le café des Trois colombes) kaj tiu de Peter Alexander (Die kleine Knape). Eĉ ekzistas versio en la afrikansa lingvo (Klein Strandkafeetjie, 1999).  La teksto parolas pri la etoso kiun oni trovas en eta kafejo kie kuniĝas homoj post dura labortago; temas pri kafejo "kie homoj estas egalaj kaj feliĉaj... kaj kie kiom da mono vi havas kaj kiu vi estas, tute ne gravas”. Ankaŭ en la Nederlanda lingvo aperis multaj registraĵoj, i.a. tiu de John de Bever en 2016, kiu prezentas pli gajan, bruan kaj danceblan ritmon ol la lanta milda ritmo de la originalo.

Meze de la 70-aj jaroj Pierre Kartner gvidas la karieron de la belga knabino Mieke Gijs. Tiel, en 1973 li pretigas kaj produktas ŝian diskon Wat een prachtige dag (Kia bela tago, fakte versio de la ege fama What a Wonderful World de Louis Armstrong). Tuj poste alvenos aliaj gravaj surbendigaĵoj: Een kinder zonder moeder (Infano sen patrino, 1974), Zomertijd (Somertago, 1975) kaj M’n Engelbewaarder (Mia gardo-anĝelo, 1976).

Post malkovri kaj gvidi la talenton de Mieke, en 1977 Vader Abraham ekigis novan aventuron kaj komponis la tutmonde faman prezento-muzikaĵon por la belgo-devena animacia serio La Smurfoj. La pritiuaĵa furoro disvastiĝis tra multaj aliaj landoj (ĉefe en Eŭropo, sed ne nur) kaj la diskoj rilataj al la Smurfoj atingis vendo-kvanton je pli ol 25 milionoj da ekzempleroj.

Vader Abraham skribis  kaj registris ĉirkaŭ 1600 kantojn, kio konsistigas rekordon en sia lando (kaj ŝajne eĉ tutmonde). Dum la resto de sia vivo, li komponis kaj produktis por multaj aliaj artistoj: Ben Cramer, Mieke, Corry Konings, John de Bever k.a. En 1973 peco komponita de li (De oude muzikant, La olda muzikisto) estis elektita por la festivalo Eurovision, interpretita de Ben Cramer; jarojn poste, en 2010 la kantistino Sieneke  reprezentis Nederlandon en tiu sama Eŭropa festivalo per Ik ben verliefd, sha la lie (Mi estas enamiĝinta, ŝa la li). Li ankaŭ  ricevis multajn omaĝojn de aliaj artistoj, ekzemple tiujn faritajn de la fama violonisto kaj orkestrestro André Rieu. 

Kompreneble, la ĝenro vivo-kanto daŭre ekzistis/as sen la partoprenado de Vader Abraham. La  listo de tiaj artistoj estus ege tro longa por tiu ĉi modesta artikolo. Tamen, pro ilia populara graveco, mi almenaŭ menciu la jenajn kantistojn: André Hazes, Frans Bauer kaj Marianne Weber. Admirindaj artistoj.

Fine, direndas ke, tutcerte, ekster tiu pritraktita stilo, daŭre ekzistadas en la nederland-lingvaj landoj aliaj gravaj menciendaj stiloj kun ties propraj laŭdindaj kreantoj kaj artistoj. Tiel, por ekzemplo, scivolemuloj provu kaj iom aŭskultu el la ensembloj Pater Moeskroen, De Dijk aŭ Bløf. Ili ja mirigos vin. Kaj sciendas, ke tiu kantisto kiu plej vendas en Nederlando kaj Belgio nomiĝas Marco Borsatto. Temas pri moderna popa kantisto kiu, kvankam komencis sian karieron en Italio -patra lando- ĉirkaŭ 1993 fine decidis reveni al la patrina lando kaj tie provi sian ŝancon. Kaj li ja sukcesegis. Sed tio estas alia rakonto...