monda lingvo

monda lingvo

domingo, 24 de diciembre de 2017

LA KRISTNASKA 1914-A MILITPAŬZO

   Hodiaŭ estas antaŭkristnaska vespero. Legante iomete en ĵurnaloj kaj tra interreto pri eventoj rilataj al Kristnasko, mi trovis, denove, la belan historion de la “militpaŭzo ” de 1914. Tiam mi decidis verki tiun artikoleton por rakonti, tre mallonge, kio okazis dum la vespero antaŭ la tago de Kristnasko ĉe la okcidenta fronto dum la Unua Mondmilito, en kelkaj lokoj de la nuna Belgio. Eble ne ĉiuj konas tiun belegan kaj kuriozan eventon.

   Okazis ke dum tiu malproksima vespero, kelkaj taĉmentoj de soldatoj el Germanio kaj Britio decidis, tute sponte, ne pafi nek batali dum antaŭkristnaska vespero kaj dum la tago de Kristnasko. Homoj el ambaŭ armeoj renkontis, kantis kristnaskajn kantojn, parolis, babilis, interŝanĝis donacojn, kaj eĉ ludis futbalan matĉon. Tiu militpaŭzo estis ankaŭ farita en kelkaj aliaj lokoj tra la okcidenta flanko de la milito.
   Tiu mirinda okazaĵo estis rememorata multajn fojojn, kutime okaze de Kristnaskan Festojn, per rakontoj, noveloj, kanzonoj, filmoj kaj komercaj reklamoj. 
    Eĉ oni decidis okazigi futbalan matĉon por celebri la unua jarcento de tiu admirinda okazaĵo. La du teamoj kiuj ludis tiun rememorigan matĉon estis formitaj per membroj de la nuntempaj germana kaj brita armeoj. 

   Bedaŭrinde, en 1914 la estraroj de la armeoj koleris pro tiu evento kaj faris tiom kiom estis ebla por ke ĝi neniam okazus denove. Kaj, fakte, ĝi neniam reokazis. Ŝajnas ke tiuj kiuj regas la vivon de homoj preferas militon antaŭ ol pacon. Trista mondo.

  Kaj tio estas , kurtigite, la bela kaj samtempe trista historio de la "Kristnaska militpaŭzo" de 1914. Mi esperas ke vi ŝatis ekkoni tiun kuriozaĵon. 


  

sábado, 28 de octubre de 2017

KIO ESTAS SENNACISMO?

   Dum tiuj lastaj monatoj (kaj mi eĉ dirus jaroj) la plej grava temo por diskuto kaj pritrakto en la stratoj de Hispanio estas verŝajne la afero de la sendependeco de Katalunio. Vidite ke tiu sendependeco estis jam formale deklarata antaŭ kelkaj tagoj, vidite la multajn reagojn kiuj okazas ĉiutage kaj en Hispanio kaj en aliaj landoj de la mondo, venas al mia kapo la ideo de mondo sen landlimoj, la ideo de mondo sen nacioj.

   Mi agnoskas ke de antaŭ multaj jaroj tiu ideo de mondo sen formalaj kaj ekskluzivantaj limoj estas al mi tre ŝatata ideo. Eĉ antaŭ mia esperantiĝo mi sentis tiun idealon kiel tre konvena por la homaro. Bedaŭrinde neniu grava politika partio en Hispanio (nek en la tuta mondo) proponas aŭ defendas tiun vidpunkton... Malgraŭ tiu reala fakto, mi apogis kaj ankoraŭ apogas tiun ideon. Mi eĉ dirus ke tia persona simpatio al tiu idealo kreskas pli kaj pli en mia sento ĉiutage.

                   

   Sed, fakte, kio estas “Sennaciismo”? Nu, oni povus diri resume ke sennaciismo estas politika ideologio fondita de franca homo kiu nomiĝis Eugène Adam (poste konita en Esperantujo kiel Eŭgeno Lanti aŭ Lantio) kaj ke tiu ideologio estis iamaniere inkluzivita ene de la esperanta organizaĵo SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda) ; kaj ke, post multaj jaroj de evoluo, dum kiuj oni povas certigi tempojn de dekadenco kaj tempojn de revivligo, hodiaŭ prezentas sin kiel tre minoritata politika sinteno en la mondo. Nur en Esperantujo ĝi havas iom da akcepteco inter niaj samideanoj. 

    Sed, unue, mi parolos iom pri tiu Eŭgeno Lanti. Tiu homo naskiĝis en Normandio (regiono kiu situas norde de Francio) en la jaro 1879. Li esperantiĝis dum la unua mondmilito (en kiu li estis soldato ĉe la franca armeo). Post la milito , en 1919 li  iĝis la redaktoron de la revuo “Le Travailleur Esperantiste” (La esperantista laboristo). Tiam li komencis sian aktivadon kiel anarĥia sindikatisto kaj tuj poste li fondis la organizon SAT, sigloj de “Sennacieca Asocio Tutmonda ”, kiu estas proleta asocio de laboristoj de la tuta mondo kiuj unuiĝas por defendi siajn laborajn rajtojn kaj celas atingi pacan kaj pli justan mondon. Por la interkomunikado inter la plurdevenaj membroj de la asocio, oni uzas Esperanton, kiu, tiel, utilas kiel rimedo kaj ilo por la interkompreniĝo kaj por la atingo de plej bonan mondon. SAT estas certe tre influata de anarĥiismajn ideojn , kvankam ne nepras estis anarĥiisto por aniĝi al ĝi.
                 
                                         

   Tuj post la fondkongreso de SAT estis kreita la gazeton “Sennacieca revuo”. Temas pri jara revuo kiu enhavas eseojn pri historio, socio kaj literaturo. Ĝi malaperis dum la dua mondmilito kaj ĝi estis denove eldonita ekde la jaro 1952. En 1928 Eŭgeno Lanti publikigis la broŝuron “La laborista esperantisto”, kaj en la jaro 1931 li publikigis “La Manifesto de la sennaciistoj”.

   Plej grava estis kaj estas la gazeto “Sennaciulo”, kiu naskiĝis en 1924. Ĝi aperas dumonate kaj pritraktas sociajn kaj politikajn aferojn. “Sennaciulo” estas la oficiala organo de SAT. Ekde la jaro 2015, la hispano Pedro Sanz estas la ĉefa redaktoro kaj kunordiganto de la revuo. 

   En 1928 Eŭgeno Lanti publikigis la broŝuron “La laborista esperantisto”, kaj en la jaro 1931 li publikigis “La Manifesto de la sennaciistoj”.

                            

   Eŭgeno Lanti konsideris sin kiel “mondcivitano”. Li aliĝis al Franca Komunista Partio. Tamen, post vojaĝo al Sovetia Unio, li forlasis komunismon kaj akre kritikis tiun ideologion. Poste, li fondis alian revuon nomita “La herezulo”, kie Lanti kritikis la situacion en Sovetio pli akre ol  la tiama “Sennaciulo”. Dum tiuj jaroj Lanti ankaŭ forlasis SAT-on. Li tiam komencis vojaĝi tra la mondo. Finfine li memmortigis sin en Meksikio en la jaro 1947.

   Oni devas ankaŭ noti la tre gravan agon, tiu, ke Eŭgeno Lanti komencis verki vortaron sekvante la ideon de la franca “Petit Larousse”. Tiu vortaro (farita en, per kaj por Esperanto) nomiĝis “Plena Vortaro” kaj ĝi estis la antaŭveninto de PIV (Plena Ilustrita Vortaro) kiu estas eble la plej grava vortaro en la mondo de Esperanto.

    La sennaciisma idealo febliĝis kaj malprogresis post la morto de Lanti. Tamen, ekde la okdeka jardeko de la pasinta jarcento la sennaciisma frakcio de SAT iom revigliĝis, kaj ankoraŭ ekzistas, ene de la esperanta movado, sektoroj kiuj konservas la celon kulturi kaj disvastigi la idearon de universala kaj kontraŭnaciisma revoj.  Fakte, dum la SAT kongreso de 2001, okazinta en Hungario, la frakcio de sennaciismo estis reestablita. 
Resumante, oni povas diri ke sennaciismo, kiel idealo, kunigas kelkajn ideojn: kontraŭnaciismo, tutmondismo, kosmopolitismo, edukado kaj organizado de la tutmonda proletaro, ktp. Esperanto estas uzenda kiel rimedo por tiu edukado.

    Estas rimarkinde ke sennaciismo ne egalas internaciismo. Ĉar internaciaj laboristaj organizoj defendis la unuigon de naciaj asocioj, kaj ĉiam asertis ke nacioj kaj landoj devis ekzisti. Kontraŭe, sennaciismo  proponas ke landlimoj devus esti forigitaj kaj ke la proletaro de la mondo unuiĝu sen naciaj radikoj, forigante la senton de aparteno al iu ajn lando.

                             

   Certe, sennaciismo estas hodiaŭ tre minoritata ideologio. Tamen, Mi estas certa ke multaj  homoj tra la tuta planedo sentas ke ili dezirus forigi landlimojn kiuj malhelpas pli pacan kunvivadon inter la popoloj. Kaj mi pensas ke tia opinio kreskas pli kaj pli. Kompreneble, por la plej bona efektivigado de tiun ideon, la uzado de neŭtrala lingvo internacia nepras. Alimaniere oni nur restarigos kulturan koloniismon!! 

    Oni povas  aserti ke, iamaniere, sennaciismo estas la laborista flanko de la homaranismo proponita de Zamenhof. Almenaŭ mi pensas tiel. Kaj en tiuj nuntempaj tristaj tagoj kiam flagoj kaj luktoj inter fratoj okazas pro naciismaj sentoj, mi proponas ke tiu tre antikva kaj eksmodiĝinta  idealo de Eŭgeno Lanti  devas esti revigligita. Kaj ne nur por laboristoj , sed por la tuta homaro. En mondo sen limoj, en mondo de humana kaj homara kunordigo kaj kunlaboro, militoj estus tre malprobablaj.



miércoles, 26 de julio de 2017

 PRI “IĈISMO” KAJ LA PROBLEMO DE GENRO EN LA LINGVO 

-Averto: La (ne)uzado de la pronomo "ri" meritas alian apartan artikolon-.

    Esperanto estas neperfekta lingvo. Certe. Kaj ĝi estis. Kaj ĝi estos. Certe. Tamen la esperantistaro devas intenci plibonigi ĝin pli kaj pli, iom post iom, adaptante la lingvon al la konstantaj ŝanĝoj de la mondo. Mi jam scias ke oni devas respekti la Fundamenton kaj la tradiciajn regulojn de la lingvo. Certe. Sed ni faru tion rilate al 99% de Esperanto. Sed eble en la restanta 1% estas loko kaj ebleco por diskutado kaj proponoj de reformoj kiu povus igi Esperanton pli justa kaj pli preciza lingvo. Eble estontaj lernantoj kaj parolantoj de la lingvo dankos nin pro tio.

   Tion dirite, laŭ mia opinio estas du aferoj pri kiuj oni tre diskutas en Esperantio dum tiuj lastaj jardekoj. Unue, la problemo de la genro kaj la demando ĉu oni devus solvi la nesimetrian traktadon de la seksoj. Due, la temo de la nomoj de la landoj kaj la demando  ĉu  oni devus solvi la duoblan sistemon por nomi la landojn. Hodiaŭ mi pritraktos la unuan temon.

     Male al la hispana, la germana aŭ la latina, en la esperanta lingvo ne ekzistas gramatikan genron. Tio implicas ke ĉiuj vortoj estas, de genra vidpunkto, neŭtraj. Oni devas aldoni ke eĉ kelkaj vortoj, kiel infano, homo kaj besto, ne povas esti transformitaj al inaj aŭ malinaj formoj, ĉar ili estas, ĉiam kaj ĉiukaze, sengenra kaj senseksa. 

    Tamen, en la natura mondo estas seksoj. Kaj lingvoj devas esprimi tion kio ekzistas en la naturo. Kiel ni ĉiuj jam scias, Zamenhof elpensis la sufikson -in por krei vortojn esprimantajn inajn homojn aŭ bestojn. Unuavide, tiu estis -kaj estas- tre bona rimedo. Tamen, tempoj kaj ideoj evoluas...

    Certe, fine de la 19-a jarcento, la mondo estis tute malsama al la hodiaŭa mondo. Preskaŭ neniu pensis ke eble doni la sufikson -in por la kreado de inaj vortoj ne estis tia bona ideo. Ĉar pere de tiu rimedo, iamaniere oni diskriminaciis la seksojn. Mi ne scias ĉu tiu diskriminacio estis pozitiva aŭ negativa, aŭ ĉu ĝi estis favora aŭ malfavora al viroj aŭ al virinoj. Oni eĉ povus pensi ke Esperanto estas fakte feminisma lingvo!! Kvankam aliaj homoj pensas male... Bone, Ni vidu. 

   Oni povus trovi en tiu temo multajn opiniojn kun multaj nuancoj. Sed mi ne volus fari tro longan artikolon. Do, resumante, mi parolos nur pri la du precipaj sintenoj. Por la ekspliko de ĉi tiu afero mi uzos la vorton "kato" kiel ekzemplo. Ni vidu.

1.- La “tradicia” opinio. Laŭ tiu sinteno, “kato” signifus virseksa besto kaj samtempe ĝi signifus ne-specifa kata besto. Se oni deziras signifi inan beston, oni dirus “katino”. Se oni dezirus signifi specifan malinan beston, oni devus uzi la vorton “virkato”. Plurale, “katoj” estus ankaŭ viraj aŭ neŭtraj bestoj; “katinoj” estus inaj bestoj; “gekatoj” aludus la ideon de ambaŭ genroj samtempe.


2.- La "moderna" opinio. Laŭ tiu sinteno, la vorto ”kato“ devus signifi ĉiukaze neŭtra kata besto. Por indiki ina kata besto oni dirus ”katino. Kaj por signifi virseksa besto oni dirus “katiĉo”. Oni vidas ke oni uzas ĉi tie la novan elpensitan sufikson “iĉ” por esprimi la ideon de masklo. Plurale, la solvo estus same: “katoj”(neŭtralaj aŭ sekse senspecifaj kataj bestoj), “katinoj” (por inaj), “katiĉoj” (por viraj kataj bestoj) kaj “gekatoj” (por esprimi ambaŭ seksojn samtempe).

    La unua sinteno estus la konvena laŭ la Zamenhofa- Fundamenta tradicio. La dua sinteno estus certe “ekster” la Fundamento. Eble ĝi ne starus “kontraŭ”, sed, certe, tute “ekster” la Fundamento.

     Kelkfoje, esperantistoj (inklude de mi mem...) pensas ke Zamenhof estis Dio kaj ke Esperanto estas religio. Kaj ke la Fundamento estas la Biblio. Kelkfoje, multaj esperantistoj preferas ne “tanĝi” la “Fundamenton”, almenaŭ se tio ne tute necesas. Certe, oni devas respekti la bazajn regulojn de la lingvo. Alimaniere, la lingvo riskas disrompiĝi kaj malfortiĝi.

     Kaj en tiu afero, tiuj ĝisostaj esperantistoj pensas ke oni ne devus modifi la tradician vidpunkton, ĉar tio povus krei iom da nesekurecon rilate al Esperanto. Mi mem tiel pensis dum multaj jaroj. Mi akceptis ŝanĝojn, sed nur se tiuj ŝanĝoj estis tute neeviteblaj. Kaj tiu ĉi, laŭ mi, ne estis tia kazo.

    Tamen, post multe da pripensado, mi finfine decidis apogi la “modernan sintenon”. Kaj jen la kialo: Se oni vere volas ke Esperanto estu la lingvo de nova, justa kaj ekvilibra mondo, oni ne povas akcepti nenian “nesimetrian trakton” de ambaŭ seksoj. Same okazas al la afero de la nomoj de la landoj, kies “duobla sistemo ” estas nepravigebla . Pri tio mi esperas baldaŭ priverki.

    Do, kion fari? Kiun sintenon elekti? Mi pensas ke la diskuto pri tiu temo daŭros multaj jaroj. Kaj ke finfine la dua posicio estos akceptita de la plimulto el la esperantistaro. Tiel, la tradicio estos venkita de la emo por atingi justecon kaj simetrion. Tiel, neniu povos riproĉi ke Esperanto ne estas “justa” lingvo. Mi estas certa ke se Zamenhof vivus en nuntempaj jaroj, li mem eble akceptus tiun novan sintenon. Ĉar li ja estis granda batalanto por atingi pli justan mondon. Li mem akceptis ĉiam ke sia lingvo estis plibonigebla. Kaj tiu ja estas ekzemplo de afero kiu estas plibonigebla. Krome, tiu ŝanĝeto estus definitiva. Neniam plu oni diskutos pri tiu afero. Simetrio estus atingita porĉiame.

   Tamen, oni povas ankaŭ diri ke ambaŭ sintenoj povas kunvivi. Kial ne? Ĉar, same kiel vortoj kiel “hospitalo” kaj ”malsanulejo“ kunvivas, tiel, ”virkato“ kaj ”katiĉo“ povos estis uzataj de ciuj parolantoj de la lingvo.

    Kaj aldone, estas grava punkto kie ambaŭ sistemoj konsentas. Ĉar ambaŭ subtenas ke, pli kaj pli, oni devus uzi precipe la radikan vorton , tiukaze “kato”, senrigarde de la sekso. Kaj ke oni devus nur uzi specifan viran aŭ virinan formon se tio tute necesas. Tiel, se oni diras “mi havas amikon” tio povus signifi ke tiu homo kiu estas mia amiko povas, fakte, esti aŭ viro aŭ virino. Pli kaj pli oni legas la frazon "karaj amikoj"  anstataŭ “karaj geamikoj”, aŭ ankaŭ frazoj kiel “ŝi estas mia amiko”. Kaj tio okazas ĉar oni akceptas ke ene de la vorto “amiko” oni inkludas ambaŭ seksojn. Kaj tiu estas bona ideo, ĉar tiu uzo plifaciligos la finan solvon de tiu problemo. Oni devus uzi la afiksojn en tiuj kazoj kie oni certe intencas esprimi la diferencon. Do, finfine, la problemo kaj la diskuto pri tiu afero ne estis tiel serioza, ĉar oni trovas multe da konsento...

      






sábado, 25 de marzo de 2017

RADIA INTERVJUO

Antaŭ kelkaj tagoj, mi ricevis telefonvokon el unu el miaj najbarinoj. Ŝi estas amikino de mia familio kaj kunlaboras en eta loka radiostacio de la urbo kie mi loĝas, Malago.  Ŝi petis al mi ĉu mi povis respondi kelkajn demandojn pri Esperanto, ĉar ŝi devis fari intervjuon por ŝia radioĉeno kaj ŝi pensis ke Esperanto povus esti alloga temo. La sola problemo estis ke ne estis tempo por prepari la intervjuon, ĉar ĝi devus esti registrita post apenaŭ unu horo. Malgraŭ tiu problemeto, mi akceptis.


Jen resumo de la intervjuo:

La ĵurnalistino parolas kaj diras:“ Ĝi estis kreita en la jaro 1887 de pola kuracisto; ĝi estas parolata de pli ol unu miljono da homoj tra la tuta mondo...
Demando: ”Pri kio ni parolas, Juan?”
Respondo: Ni parolas pri Esperanto. Ĝi estas elpensita lingvo, facila, logika kaj neŭtrala. Krome, Esperanto estas ankaŭ idealo , ĉar la esperanta movado emas pacismon kaj homaranismon“.
D: ”Kial esperanto?“( Ne tre klara demando , sed mi pensis ke ŝi celis diri kial ĝi estis kreita )
R: ”Zamenhof loĝis en pola urbo kie ekzistis multaj malsamaj kulturoj. Tiuj malsamaj grupoj ne bone rilatis kune. Tiam li pensis ke eble pere de neŭtrala internacia lingvo probable ili povus pli bone interkomuniki kaj kunvivi.“
"Cetere, verdire kaj bedaŭrinde  Esperanto ne tute sukcesis. Tamen, oni devas mencii kelkajn gravajn atingojn kiuj ne devas estis forgesitaj : ekzemple, en Hispanio estas pli ol 10.000 esperantistoj; en Ĉinio estas  pli ol 100.000 ; en Usono estas pli ol 80 asocioj; estas televidoĉenoj en Aŭstralio kaj en Ĉinio; estas ankau radiostacioj kiuj dissendas programojn en Esperanto; estas ankaŭ multaj gazetoj eldonitaj tra la tuta mondo, ktp. Do, fakte, almenaŭ iaskale, Esperanto certe sukcesis".
D: ”Esperanto estas uzata tra la tuta mondo. Sed ĉu en Malago estas ankaŭ esperanta movado?“
R. “Jes, kompreneble estas en Malago ankaŭ esperanta movado. Kaj oni devas aldoni ke, kurioze , Malago estis unu el la unuaj urboj en la mondo kie Esperanto estis uzata kaj diskonigita. Kaj tio danke al malagano kiu nomiĝis José Rodríguez Huertas. Li estis instruisto kaj kontaktiĝis kun la internacia lingvo tre baldaŭ tuj post la aperigo de la Unua libro de Zamenhof. Li verkis la unuan metodon por instrui Esperanton pere de la hispana lingvo. Krome li fondis la unuan klubon de Esperanto en Hispanio, Tiu klubo fakte estis probable ankaŭ la unua klubo de Esperanto en la tuta mondo!! Oni devas ankaŭ diri ke danke al tiu homo, la nomo Esperanto estis uzata por nomi ŝipon en Hispanio. Temis , fakte, pri la unua ZEO (Zamenhof-Esperanto Objekto ) en la mondo!!”

D: “Tre kurioze". Sed, ĉu la nuntempaj esperantistoj de Malago aktivas?”
R: “Ho, jes. Certe. Sed, verdire mi ne scias precize kiom da homoj parolas Esperanton en nia urbo. Eble kelkaj dekoj. Oni starigis kursojn de Esperanto en kelkaj lernejoj kaj aliaj lokoj de la urbo. Oni rekontiĝas en la Trinkejo Esperanto kaj tie oni kunsidas, oni babilas kaj, de tempo al tempo, oni gastigas esperantistojn alvenintaj el diversaj partoj de la mondo”

D: “kion oni devas fari por lerni Esperanton?”
R: “Nuntempe la plej bona ilo por lerni Esperanton estas pere de interreto. Estas multaj kursoj disponeblaj . Estas centoj da kursoj kaj lecionoj. Tiuj kursoj uzas kiel gvidlingvo la hispanan sed ankaŭ , kompreneble, multajn aliajn lingvojn. Oni povas ankaŭ eniri en la retejo de Andaluzia Esperanto Unuiĝo, kaj en tiu de Hispana Esperanto Federacio. Kaj ni ne forgesu  lernu!, kio signifas "aprende" en Esperanto, kaj kie oni povas trovi centojn da ligiloj por debatoj, kursoj, kaj tiel plu.
D: “Kiu estas la plej grava celo de la movado?”
R: “Eble nia plej grava celo estas la instruado de Esperanto en la lernejoj de la mondo. Danke al la granda logikeco de ĝia gramatiko, tio povus helpi la lernantojn por atingi pli altajn nivelojn de inteligenteco. Rilate al tio mi devas diri ke estas en Britio asocio de instruistoj kiuj petas al la brita registaro la enkondukon de Esperanto en la lernejoj. Aldone, ni pensu ke Esperanto estas tre regula lingvo. Tiel, ekzemple , en la angla ekzistas pli ol 600 neregulaj verboj ; kontraŭe al tio, en Esperanto ne estas eĉ unu neregula verbo!!. Imagu kia granda avantaĝo por la lernantoj!!

Cetere, oni devas rimarki ke la uzado de neŭtrala lingvo estas justa solvo por la monda interkomunikado. Ĉar se oni uzas iun ajn nacian lingvon, oni donos ĉiam maljustan profiton al la denaskaj parolantoj de tiu nacia lingvo".

D: “Do, Esperanto estas tre facile lernebla...”
R: “Jes, certe. Sed, malgraŭ tio, kompreneble, oni devas ja studi ĝin . Alimaniere, oni neniam regos la lingvon...”
D: “finfine, ĉu vi povus diri ion al ni en Esperanto?”
R:“ ho, jes. Ekzemple, "Buenos días" estas bonan tagon ; "gracias" estas dankon kaj "adiós" estas adiaŭ”.
D: “koran dankon pro viaj ĉeesto en nia programo kaj pro viaj interesaj komentoj. ”
R: “Dankon al vi pro inviti min”. 


martes, 21 de marzo de 2017

LITERO Ĥ: MI AMAS VIN.

  Kompatinda litero “ĥ”!! Povra litero “ĥ”!! Ŝajnas al mi ke vi ne plaĉas al Esperantujo. Sed kial? Tiuj kiuj argumentas kontraŭ vi diras ke vi estas litero kiu reprezentas sonon kiu estas tro malfacile prononcebla... Mi pensas ke tiu argumento ne estas valida. Mi estas hispano, kaj certe en la hispana tiu sono aperas en multaj vortoj. Sed tiu sono (kiu estas fonetike reprezentita per la signo /x/) aperas ankaŭ en multaj aliaj lingvoj el la tuta mondo. Laŭ mia scio, ĝi aperas en la germana, la nederlanda, la rusa, la greka, la araba, la israela, ktp... Ĉu vere oni povas diri ke temas pri nekutima sono...? 


   Surbaze de tiu tre febla argumento, la tendenco en Esperantujo (ekde preskaŭ la komenco de la historio de la movado) estis anstataŭigi vin per aliaj literoj. Tiel, nuntempe oni preferas uzi la vorton “koruso” anstataŭ “horo”. Aŭ oni preferas uzi la vorton “kemio” anstataŭ “ĥemio”. Kaj tiel plu. Bedaŭrinde estas multaj ekzemploj. 

   Sed pere de tiu artikoleto mi dezirus defendi vin, mia kara kaj neŝatata litero ĥ. Mi promesas uzi vin ĉiam kiam aperos la eblecon kaj oportunecon uzi vin. Kaj mi estas certa, ke iutage, post kelkaj aŭ eble multaj jaroj, Esperantujo akceptos vin kaj denove uzos vin kiel “normala” litero. Vi estis kaj estos ĉiam en Esperanto. Ĉar Zamenhof elektis vin kiel unu el la 28 literoj de la internacia lingvo. Kaj ne ekzistas solida kialo por forigi vin. Tute ne. Tiuj kiuj konsideras vin tro malfacile prononcebla, ili ja devus lerni kiel prononci vin. Kaj se, pro ia kaŭzo, finfine tio ne eblas al ili, almenaŭ ili povos sendube skribi vin. Aŭ ĉu ili argumentos ankaŭ, ke vi estas tro malfacile skribebla...? 

   Dum tiu momento de akcepto alvenos en Esperantujo, mi ĉiam diros kaj skribos tiamaniere: ĥoro, ĥemio, ĥameleono, monaĥo, monaĥino, monaĥejo, eĥo, ĥaoso, ktp, ktp. Litero ĥ: Mi amas vin.


sábado, 18 de marzo de 2017

IOM PRI LA PRONOMO "CI"

   Hodiaŭ mi volus paroli pri la uzado de la pronomo ci. Aŭ, pli precize, pri la ne-uzado de tiu pronomo. Fakte eble estas multaj homoj kiuj lernas aŭ parolas iomete la internacian lingvon kaj kiuj preskaŭ neniam aŭskultis nek legis pri tiu vorto. 

  La plejmulto el la esperantistoj tre malofte uzas la pronomon ci. Mi eĉ dirus ke ili neniam uzis ĝin tra siaj tutaj vivoj  de esperantistoj. Tamen , almenaŭ kelkfoje, mi uzas ĝin. Cetere, dum la lastaj monatoj mi legis kelkajn mesaĝojn de amikoj  kaj kelkajn artikolojn ĉe Fejsbuko kie tiu vorto estis uzata. Kaj tio surprizis min. Kaj ankaŭ tio kontentigis min. Kial? Mi klarigos la kialon.

  Mi multe legis pri la ne-uzado de ci. La motivoj donitaj por tiu “ne-uzado” estas nur la fakto ke “neniu volas uzi ĝin”. Ĉu tiu kialo vere sufiĉas? Mi pensas ke ne. Laŭ mia opinio tiu kutimo ne estas ĉiam konvena.

  Multaj homoj diras al mi ke temas pri la distingo kiu okazas en la hispana lingvo inter kaj usted. Jes. Sed ne nur pri tio. Ĉar estas ja tre bona ideo ke Esperanto ne distingu tiujn du hispanajn vortojn (france tu/vous, germane du/Sie, ktp). Universala lingvo ne devas krei diferencojn inter homoj, Ĉiuj homoj indas saman respekton!! Sed la uzado de “ci” ne temas nur pri respekta  aŭ familia (aŭ familiara) formoj. Temas ankaŭ pri singularo kaj pluralo. Ĉar ni ĉiuj konsentas ke “mi” kaj “ni” ne egalas. Same, “ci” kaj “vi” ne egalas. Mi ridas kiam mi konsultas la vorton “ci” en esperanta vortaro kaj la respondo kiun mi trovas estas simple tiun “vidu la vorton vi”. Tamen, ili ne egalas!! 

  Se mi konsultus la lingvojn plej  konatajn de mi (tio estas, la hispana kaj la ĉirkaŭaj eŭropaj lingvoj) oni povas konstati ke, escepte de la angla, ĉiuj aliaj lingvoj distingas la ideon esprimitan en la hispana pere de  kaj vosotros. (Oni devas diri ke fakte en la angla lingvo estas vorto por esprimi la hispanan , Tiu vorto estas Thou. Tamen ĝi estas tre malofte uzata kaj nur okaze de antikvaj frazoj kaj tekstoj . Por distingi kaj esprimi la singularon aŭ la pluralon, la angloparolantoj devas uzi kelkajn "rimedojn" kiuj ŝanĝas kaj diferencas dependante de la regiono kaj de la situacio).

   Mi jam scias, ke Esperanto ne devas “kopii” tion kio ekzistas en aliaj lingvoj. Mi konsentas. Kaj mi  jam scias ke, kompare al la angla, en kelkaj frazoj kie aperas participoj aŭ adjektivoj, oni facile konstatas ĉu temas pri singularo aŭ pri pluralo. Ekzemple la angla frazo you are speaking ne sufiĉas por klarigi la nombron de tiu(j) kiu(j) estas parolanta(j). Tamen, la esperanta frazo “vi estas parolantaj” donas klare la ideon de tio, ke temas pri pli ol unu parolanto.

   En Esperanto ni ne bezonus "eltrovi" novan vorton por esprimi la singularon, ĉar ni jam havas ĝin ekde preskaŭ la komenco de la ekzistado de la lingvo. Certe, la vorto ci ne estas en la Unua Libro nek  en la Fundamento (krom en la Ekzercaro). Tamen, ĝi aperas en multaj vortaroj ekde la komenco kaj -laŭ mia scio- la Akademio akceptis ĝin. Se oni volas esprimi precizecon, oni povus uzi ĝin. Kial ne ? 

  Laŭ mia opinio, tiu distingo konvenas kaj mi eĉ dirus ke ĝi, kelkfoje, necesas. Ni imagu ke mi diras en la angla la frazon you bring happiness to me (“vi portas feliĉecon al mi") tiam ke mi parolas al grupo de amikoj, sed montrante per fingro al unu el ili. Kion mi volis diri precize? Ĉu ke unu el ili portis al mi feliĉecon aŭ ĉu ke ĉiuj el ili faris tion?

   Kaj ekzemple se mi legas en iu libro la frazon “mi volas vidi vin”, kiel devus mi traduki tion en la hispanan? Ĉu  kiel quiero verte a ti aŭ eble kiel quiero veros a vosotros? Certe la plurnombra ideo estas facile atingebla pere de "vin ĉiujn" aŭ "vin ambaŭ". Tamen, la ununombra ideo (verte sólo a ti) ne estas facile esprimebla, eĉ se oni uzus vortojn kiel “vidi nur vin” kaj “vidi vin sole” ĉar ĉiam oni povus miskompreni la frazon kaj pensi ke  oni volis diri quiero veros sólo a vosotros  a vosotros a solas. La uzado de vortoj kiel "singulare" aŭ "unuope"  eble ankaŭ ne tute taŭgus.

    Aldone, ni pensu ke ĉe la uzado de posesivoj, oni trovas la saman problemon. Ekzemple, se oni diras “mi ŝatas vian ideon”, kion oni pensus? La ideo de kiu...aŭ de kiuj...?

   Eble Zamenhof ne tro ŝatis la uzon de ci. Mi akceptas tion, ĉar verdire la propono de Zamenhof ankaŭ havas grandan avantaĝon, pro tio ke la lingvo estas, tiel, pli simpla kaj pli facile uzebla. Sed, karaj samideanoj, se necesas, ni profitu tiun vorton. Ni estu logikaj kaj precizaj ĉe niaj parolado kaj skribado. Ni uzu tiun vorton. Kompreneble ne ĉiam, ĉar, verdire, nuntempe la plimulto de la parolantoj ne akceptus uzi ĝin en ĉiuj kazoj. Eĉ mi mem ne uzus ĝin, pro tio ke Esperantujo decidis ne uzi ĝin kaj ke, verdire, kutime ĝi ne estas bezonata. Fakte mi mem pensas ke "vi" sufiĉas en la normala kaj kutima uzo de la lingvo. Sed almenaŭ ni uzu ĝin kiam ĝi necesas aŭ nepras por distingi nian veran celon, ĉu singularan aŭ pluralan. (Kaj en tradukadoj, mi pensas ke tio estas ja neevitebla).

  Ni ne ridu nek moku kiam ni vidos tiun vorton. Ni diru "mi amas cin"  kiam ni amas nur unu personon, kaj ni diru "mi amas vin" kiam ni amas pli ol unu personon. Kial ne...?